КИТОБ КЎРГАН ОДАМ

"БУНИ ҲАЁТ ДЕБДИЛАР ЁКИ ЎҒЛИМ УЛУҒБЕКНИНГ КУНДАЛИГИ" ТУРКУМИДАН

Радиоприёмникнинг номини «долалай» дейман. Чунки уйдагилар унинг пластинкасини айлантириб юборишлари билан нуқул: «долалай, долалай», деб бақираверади. Шунда биз ҳам қўшиққа ҳамоҳанг тебранаверамиз. Елкаларимиз, тиззаларимиз ўзига хос оҳанг билан бир маромда қимирлайверади. Гарчанд катталарнинг гапларини ҳали тўла тушунмасам, ҳис қилмасам ҳамки бу куйнинг навозишлари вужуд-вужудимга сингийди. Озодликда юрган ҳумо қуши билан бирга парвоз этаётгандай, ариқ соҳилларидаги оппоқ капалакларни қуваётгандай, қип яланғоч бўлиб ариқ сувларида чўмилаётгандай бўламан. Шунинг учун ҳам ҳар гал қўшиқ охирига етиши билан уни такрорлашларини талаб қилиб бақиравераман. Айтганимни бажо келтиришмаса, чинқириб йиғлайман. Шунда дилкаш қўшиқ тағин янграб, ҳаммамизни ўз сеҳрига тортади.
Парен песню поет об девчонке одной,
В ком он влюблен, отгадай
А песня звучит под луной:
Долалай, долалай, долалай...
Бизнинг бу қилиқларимиз фақат бувимга унчалик ўтиришмайди.
– Тавба, – дейдилар у киши ўзларига хос заҳархандалик билан, – бу замоннинг тухумдан чиққани ҳам зукко. Ҳаё қолмади.
– Бу гапда жон бор, – дейдилар дадам бир оздан сўнг,– дарҳақиқат болаларнинг ўз қўшиқлари бўлиши керак.
– Бало! – овозларини андак кўтарадилар ойим норози оҳангда, – барча дўконларни кўрганман – унақаси йўқ.
Ниҳоят, рақсга тушишдан чарчаб, боққа қараб қочаман. Бу ерда Ёқуб, Қобил,Ўлмас деган жўраларим бор. Улар билан ўйнаш мароқли. Гоҳида ўчоқ бошидан гугурт ўғирлаб чиқаман ва катталарнинг кўзини шамғалат қилиб, уларни бир-бир ёқаман. Ўртоқларимдан ҳар хил гапларни, жумладан, сўкишни ҳам ўрганаман. Далалардан ҳориб келиб, эртароқ ухлайман.
Хаёл суриб ўтирганимда амаким оёғимнинг остини қитиқладилар, мен боплаб, русчалаб сўкдим: бувим шарақлаб кулиб юбордилар, бошқалар эса баракс дарғазаб бўлишди.
– Тарбияси бузиляпти.
– Бола бошболдоқсиз.
– Таъзирини бериш керак!
Бувим эса одатдагидек меҳрибонлик билан мени химояга оладилар.
– Бекор айтибсизлар! Боплайди барингни! Бери кел!
Итоаткорона у кишининг пинжидан паноҳ топаман. Ойим тутақиб бувимга, дадамга гап уқтирабошлайдилар. Бунақа тарафкашлик қилаверсак, келажакда бориб турган безори бўлишимни айтадилар. Момом эса барча овозларни босиб, алла айтиб юборадилар:
Оҳ укам, мулло укам,
Қайларда қолдинг кечқурун?!
ғам шудам, пурғам шудам,
Қайларда қолдинг кечқурун?
0ҳ укам, тилло укам
Қайларда қолдинг кечқурун?
Кечқурун-о
Кечқурун-о
Кечқурун...
* * *
Бувим китобларини олиб, кузойнакларини тақдилар. Мен эса фурсатдан фойдаланиб, ўзимни кўчага урдим. Ҳа демай мени каттароқ шумтака болалар ўраб олиб, гапга тутабошлашди.
– Улуғ, битта ўйин кўрсат! Давай, тез бўл! Мен индамайман. Рости гапки, бундай қилгим келмайди. Бошқа бир ўсмир унинг гапини илиб кетади.
– Даданг билан ойинг бир тушакда ётишадими а?
Тағин индамайман. Аниқроғи, уйимиздаги сир-асрорларни бу шилқимларга айтгим келмайди.
Шу пайт таниш дарвозадан Ўлмас деган танишим чиқиб қолди.
– Давай, иккаласини кураш олдирамиз,–деди ҳалиги шумтакалардан бири.
– Давай!
Дўстимни даст кўтариб, рўпарамга қўйишди. Шумтакаларнинг ярми у, ярми мен томонга ўтиб олишди.
– Бошланглар, – буйруқ берди бир ўсмир.
Биз нима қилишни билмай, анграйиб туравердик.
– Улуғ, ур, йиқит!
– Ўлмас, маҳкам бўл! Биз бормиз! Биринчи бўлиб, Ўлмас юзимга чанг солди. Мен бақириб йиғламоқчи бўлгандим, далдакорлар қўйишмади.
– Йиғлама, Улуғ! Эркаклар йиғламайди, жасур бўлади! Башарасига тушир!
Икки қадамча олдинга босиб, Ўлмасни итариб юбордим, у ўтириб қолди. Бунга ҳам қаноат қилмай, бир қўлим билан сочини юлдим, бир қўлим билан юзини тимдалаб олдим. У чинқириб йиғлашга тушди. Ҳалиги ҳангоматалаблар зум ўтмай тумтарақай бўлишди. Йўл бўйида Ўлмас иккаламиз қолдик. Унинг юзидаги қонни, шашқатор дийдаларини кўриб, ўзим ҳам ўксиб кетдим. Аста ўпдим, кўз ёшларини артиб қўйдим. Шу пайт Ўлмасларнинг дарвозасидан бир аёл чиқиб қолди. Дўстимни бағрига босди-ю менга бақириб берди, Ўпкам тўлиб тургани учун йиғлаб юбордим. Ҳалиги аёл бунга ҳам қаноат қилмай, иккаламизни бувимнинг олдиларига етаклаб борди.
– Набирангизни қаранг, нима қилибди?!
– Ҳа, нима бўлибди, – киноя қилдилар бувим,–осмон узилиб ерга тушибдими?!
– Қарангда арзандангизга!
– Ҳа, бу шунақа безори. Отаси арақхўрда...
Бувимнинг бу жавоблари ғалати эди. Чунки дадамнинг маст бўлганларини ҳеч ким кўргани йўқ. Ўлмаснинг отаси эса кўп ҳолларда ишдан гандираклаб келади. Момомнинг кесатишлари ҳалиги аёлга қаттиқ ботди.
– Сиз китоб кўрган одамсиз! Шу гап лозимми?!
– Китобга тил тегизманг, айланай, аммангизга ўхшаб, оғзингиз қийшайиб қолади, – дедилар бувим овозларини ҳийла кўтариб.
У алланималарни жавраганича чиқиб кетди.
– Ҳа, дийдоринг қурисин, сан сатангни, – лаънатладилар бувим.
Бувижоним бу машмашани ойим билан дадамдан сир тутдилар.