БЕХБУДИЙ. ТВ "МАЪНАВИЯТ ВА МАРИФАТ". 2020 НОЯБР

"ҲОДАРВИШ ШАМОЛИ"

 

                               “ҲОДАРВИШ ШАМОЛИ”

 

   Бағоят зукко, нуқтадон дўстим,  раҳматли Миршариф Хўжаевнинг шу номдаги романи, унинг  фарзанди Жаҳонгир ( ўғил керакдир йигитга) ва қадрдон жўраси Ғайбиддин Фазлийнинг сай-ҳаракатлари билан босмадан чиқди.

    Миршариф бу асарни ўн йиллардан бери ёзаётганлигидан хабардор  ва  унга интиқ эдим. Асар ҳужжатли, автобиографик бўлиб, ундаги аксар веқелар, одамлар менга таниш ҳам эди. Асар илк саҳифалариданоқ менга Жек Лондоннинг “ Мартин Иден” романини эслатди. Зеро, Миршарифнинг ҳаёти ҳам уқубатли, ғалвали бўлганини билардим. Тасаввур қилинг: ўсмирнинг, урушдан сўнгги йилларда, ўгай ота ва тирикчилик хўрликларига чидолмай, уйдан бош олиб кетиши ва ҳаёт деган шавқатсиз кураш майдонига кадам қўйиши жўн журът эмас, албатта.

БИР СИҚИМ ТУПРОҚ ЁКИ ФОЖИАНИНГ КЎЛАМИ ҲАҚИДА

 

БУХОРОЛИК РАҲМАТЛИ ДЎСТЛАРИМ

  

   Шоирлар қишлоқда туғилади, Парижда ўлади, дейишади фаранглар. Бу - табиий ҳол. Ижодкор ҳамма замонларда ҳам адабий муҳит қайноқ бўлган масканга интилган, боиси: бундай манзилда ижодий баҳслар, таҳририятлар, нашриётлар... дегандай. Истаймизми-йўқми, ҳар қандай жамиятда ҳам  меҳр - кўзда деган нақл амал қилади. Аммо қишлоқда қолиб ҳам ўзига хос ижодий дурдоналар яратган шоир ва ёзувчиларни биламиз ва уларга тасаннолар айтамиз. Аммо уларга анчайин қийин кечиши табиий: китоб, мақола чиқариш учун, аввал мутасаддилар билан танишиб олиш, меҳр қозониш керак бўлади. Шаҳарликлар эса қишлоқдан келган ижодкорларга ҳамиша “юқорироқдан” туриб қарашга кўникиб қолишган. Майли, бир бошдан.

  1974 йилнинг ёз маҳали эди. У пайтларда “Қишлоқ ҳақиқати” газетасининг Самарқанд,  Бухоро вилоятлари бўйича мухбири бўлиб ишлардим. Идорадан,  Аму-Бухоро каналининг навбатдаги қисми очилишини,  қадимий Жилвон ариғига сув келишини ва ўша ерда бўлиб, репортаж тайёрлашим зарурлигини айтишди. Аввал Бухорода бўлиб, шоир дўстим Тошпўлат Аҳмадни тополмагач, Шофирконга йўл олдим ва одатим бўйича,  аввал туман газетаси таҳририятига кирдим. Бу газетанинг бош муҳаррири ёзувчи Аҳад Ҳасан эканлигини, у Самарқандда  ўқиганлиги, талай  китоблар ёзганини эшитгандим. Редактор ўринбосари Аҳад ака  уйда эканлигини айтибгина қолмай, у киши яшайдиган Денов қишлоғига олиб  борди. Йўл-йўлакай эртага канал очилишини, сувсизлик ҳамманинг тинкасини қуритганини, оқибатда Қизилқум саҳроси далалар, қишлоқларни босиб келаётганини гапирди. Дарҳақиқат, атрофда ташналикдан қовжираб қолган экинларни кўриш нохуш эди.

   Рости гапки, Аҳад Ҳасан ҳақидаги илк таассуротим илиқ бўлмади. У журналист, ёзувчидан кўра кўпроқ райком котиби, колхоз раисига  ўхшаб кетарди. Тўладан келган бу хушқомат инсон ўзидан  мамнун ва андак нописанддек бўлиб туюлди назаримда. Шунинг учун ҳам алламаҳалгача умумий тил топишолмай турдик.

БЕҲБУДИЙ: ИККИ ТОМЛИК АСАРЛАР

           БЕҲБУДИЙ: ИККИ ТОМЛИК АСАРЛАР

 “Академнашр” Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг  икки томлик танланган асарлар тўпламини босмадан чиқарди. Китобни нашрга тайёрлаган Сирожиддин Аҳмад бунинг учун кўп йиллик умрини бахшида этганлиги кўриниб турибди. Жадидлар сарварининг ҳали ҳеч ерда эълон қилинмаган талай асарларини топиб, китобхонга тақдим этиш бағоят эзгу ишдир. Шу билан бирга Беҳбудийнинг таржимаи ҳолига оид аввалги маълумотларга эътироз ҳам билдирадики, буни олқишлаш керак.

   Бундан илгари раҳматли олим Бегали Қосимов тақсирнинг бир томлик танланган асарларини нашр эттириб, бизни Беҳбудий ҳазратлари билан том маънода таништирган эди.

   Бу ўринда талай олимларимизнинг жасоратлари ҳақида сўз юритса бўлади. Академик Иброҳим Мўминов 1972 йилдаёқ Беҳбудийни “Ўзбек Совет энциклопедияси” киритиб, у кишига кенг таъриф берган эдилар. Беҳбудийшунос олимлардан Солиҳ Қосимов, Аҳмад Алиев, Наим Каримов, Ҳалим Саид ва бошқаларга таҳсинлар айтмай иложимиз йўқ.

                                                               

Кахетия тупроғи

 

Кахетия тупроғи

«…Ҳей, қара! Бу тупроқ вақт келди, мени ағдар, дейди. Бу, бу энди урушни қўй, менга уруғ соч, дейди… Вақт келди, дейди… тупроқ!

«Солдат отаси» фильмидан

 Грузия! У табиат бор саховатини тўккан бой дастурхонга ўхшайди. Унинг тупроғи минералларга бой, кафтга олсангиз, ноннинг мағзини эслатади. Қора денгиздан кўтарилган буғ ёмғирга айланиб, уни доим намиқиб туради. Бу замин инсонга сершарбат узум, йирик баргли чой, олтинранг лимон, апельсин, мандарин инъом этади.

Кавказда саратонда ҳам қуёш борлиққа олов пуркамайди. Қишда эса тупроқ умуман музламайди. Йилллик ўртача ҳароратнинг 15 даража иссиқлиги ҳам иқлимни ғоят мўътадил қилади. Бу ерда қишлоқ хўжалик ишлари ҳам ўзгача қурилган.

КИРИШ СЎЗИ

 

 

    "ЖАДИД" АСАРИНИНГ ДЕБОЧАСИ

  Эътибор берганмисиз:

 одамлар бой бўлишни исташади, аммо бойларни ёмон  кўришади;

   амалдор бўлишни исташади, аммо бошлиқларни ёқтиришмайди; 

   “Яшасин, демократия!” дейишади, аммо демократлардан хавфсирашади;

   олдинги сафда бўлишни хоҳлашади, аммо олдинлаб кетганларни тартибга чақиришади.

  Маҳмудхўжа Беҳбудий ва унинг сафдошлари анчайин олдинлаб кетган кишилар эдилар.

   Уларни шунчаки тартибга чақиришмади, балки аксарини  тузумнинг Сибирда қурдирган машъум  авахтахоналарида чиритишди, нокас ғаддорлар!

    “Инсон боласига қулоқ солмайдиган, қулоқ солишни истамайдиган ҳукуматдан,   замондан  Худонинг ўзи асраган бўлсин!” ( Чингиз Айтматов)

    Жафокаш халқини билим ва маърифатга даъват  этгани учун шундай қаттол қисматга мустаҳиқ этишди  бечораларни. Бу бахти қаро боболаримизни чоризм ҳам, большевизм ҳам, ўзимизнинг уламо-ю, катта-кичик  замон зўрлари ҳам,  “душман”, “кофир” деб эълон қилишдан чарчашмади...

  “Ўқи! Болаларингни ҳам ўқит!” дейишгани учун бечора жадидларни отишди, осишди, тошбўрон қилишди, қамоқхоналарда чиритишди.

    Беҳбудий ҳазратларини қирқ тўрт ёшларида  ваҳшийларча сўйишди. Бу ҳам етмаганидек, йиллар ўтиб, тақсирга “халқ душмани” деган тавқи лаънат тақишди. У кишининг сафдошларини  ҳам...

   Қисса кўтоҳ, тақдир уларнинг барига узлуксиз чап қўлини чўзди.

    Лекин улар эътиқодларидан тонмадилар. Беҳбудий ўлими олдидан  “Туркистон болаларини илмсиз қўймангизлар!” деб нидо этди. Жонини сақлашни, яқинларини ўйламади...

   Шакурий домла Тошкент қамоқхоналарида жон бердилар. Шўрликнинг қабрлари йўқ.

  Саидризо Ализода  Россиянинг Владимир шаҳри қамоқхонасида оламдан ўтди.  Набираси – Фарҳод Ализода бобосининг хокини келтириб, Самарқандда дафн эттирди.

   Ҳожи Муин Россия ўрмонларида нобуд бўлди.

   Ҳамза, Сиддиқий Ажзий...

    Нима учун? Нима учун?

    Айтинг, айтинг, дунёда бундан ҳам мустабидроқ адолатсизлик, шафқатсизлик бўлиши мумкинми?!

    Начора, инсоннинг энг катта  хатоси − ўз хатоларини такрорлаб туришида экан. Ҳақиқат ва маърифат машъалини кўтарганларнинг қўлларини унинг олови куйдираркан. Азал-азалдан шундай бўлиб келган.

     Бу – жаҳолат! Жаҳолатга қарши эса, жадидлар айтгандай,  фақат маърифатни қалқон қилиш мумкин.

    Беҳбудий инсонни фақат зиёга эмас, Худога ҳам яқинлаштирадиган, том маънодаги назаркарда инсон эди.

  Минг йиллик тарихимиз давомида жадидлар ҳаракати атиги бир бор рўй берди, холос. Миллат эса бир умр уларга интиқ, интизор бўлиб яшади, яшаябди!

    Гоҳида фикрга чўмади киши. Инсон асрлар давомида  бағоят муҳташам мачитлар, синагоглар, черковлар бино этиб, Яратганга сажда  қилган ва қилаётган экан, бу дунёда атеист бўлиш гумроҳлик эмасми?!

   Тараққийпарвар инсонлар азал-азалдан ватандошларини илм-маърифатга чорлаб, бу – ҳаёт ва мамот масаласи эканлигини, зиёга интилмаган миллат охир-оқибат нест бўлиб кетишини ҳайқириб айтишаётган,  бошларини кундага қўйиб бўлса ҳам курашишаётган экан, ушбу дунёда мутаассиб бўлиш ҳам  имонсизлик эмасми?!

    Жадидлар жасорат кўрсатишди, аммо ўша, шўролар замонидаёқ уларни қайта тирилтирган маърифатпарвар олимларимизнинг ҳам журъати ҳазилакам бўлмади. Раҳматли Иброҳим Мўминов, Солиҳ Қосимов, Аҳмад Алиев, Бегали Қосимов, Абдумўмин Фаттоевларга Оллоҳ жаннатидан жой берган бўлсин!

   Аслида, тарихни ўрганишнинг ўзи кифоя эмас, уни ҳимоя ҳам қилабилиш керак. Бу сиймолар ҳар қандай тазйиқларга қарамасдан уни бало-қазолардан муҳофаза қилабилдилар.

   Бугун ҳам ана шу эзгу ишга камарбаста бўлган Наим Каримов, Шоҳруҳхон Беҳбудий,  Ингеборг Балдауф, Сирожиддин Ахмедов,  Шерали Турдиев, Бойбўта Дўстқораев, Ҳалим Сайид, Зебо Аҳророва, Дилором Алимова, Шуҳрат Очилов, Нилуфар Намозова,  Сайди Умиров ва бошқа жонкуярларнинг остоналари осуда, умрлари узоқ бўлсин.

           “Ҳаволанма муғанний,

           Сен телбага сон қайда”,

деб хониш-у,   нолиш қилади ҳофиз. Мен ҳам ушбу рўйхатга илиниб қолишни орзу қилганман. Қўлингиздаги китоб шу йўлдаги  қадамлардан биридир.

   Дарвоқе, бу асарни ўн йиллар илгари бошлаган эдим. Аммо Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг ( ул зотни қавмлари “Маҳмудхон,”  бошқалар “Муфти жаноблари”, “Афандим”, “Ходимул миллат”,  “Тақсир”, “Устод”, “Муаллими калон” деб ҳам мурожаат этишган. Биз ҳам, ўрни келганда, бу эпитетлардан фойдаланамиз) Саёҳат хотиралари, аниқроғи “Қасди сафар” асарини кенгроқ шарҳлаш учун у киши кезган йўллардан ўтиш, яъни ўша мамлакатларга бориш, одамлар ва воқеъликни бугунги кунга таққослаш зарур, деган хулосага келгандим. Аммо орадан йиллар ўтиб, бунинг имкони бўлмади. Ҳозир мазкур мамлакатларга бориш Муаллимнинг замонидан кўра якчанд даража мураккаблиги каминани бот-бот андишаларга солди. Ёш эса ўтиб бораябди...

   Америкалик машҳур шоира  Эмили Диккенсон ёзади:

   “ Мен Бреск майдонини кўрмаганман, бироқ у ерда гуллар қандай очилишини биламан;  мен денгизда бўлмаганман, бироқ унинг мавжлари юрагимнинг тўлқинларига менгзашидан хабардорман;  мен Тангрини кўрмаганман, аммо унинг меҳрибонлигини биламан..”

     Аслида устоз саёҳат қилган юртлар ва шаҳарлар камина учун унчалик бегона эмас.  Иттифоқ даврида Каспийдан ўтиб,  Бокуга борганман. У киши таърифлаган  Кавказ ҳамда Россиядаги шаҳарларнинг  бир қисмини кўришга муяссар бўлганман.  Мустақиллигимиз эълон қилингандан кейин, Истанбул ва айрим араб мамлакатларида, жумладан Қуддусда ҳам бўлдим. Ҳозир эса Интернет сайтларида ўзингиз истаган шаҳар ёки юрт ҳақида ёзма маълумотлардан ташқари, талай фототасвирлар, видеолавҳалар борки, киши ўзини ўша жойларда кезиб юргандай ҳис этади.

   Лекин ўтган йиллар давомида бу эзгу йўлда  бекор турганим йўқ. Жумладан, елиб-югуриб бўлса ҳамки,  2006 йилда ҳукуматдан  у кишига  бюст ўрнатиш  учун рухсат олдик ва ўрнатдик. Ҳар йили устоз туғилган – 19 январда  анжуманлар ўтказябмиз, руҳларига Қуръони Каримдан тиловат қилябмиз, бюст пойи эса гулларга тўлиб кетябди.

   Тарихий даҳолар ҳақида  асар ёзишнинг мураккаблиги шундаки, жилла бадиий фантазияга берилиб кетсанг, қаҳрамонингни таржимаи ҳоли ва фаолиятидан чекиниш хавфи пайдо бўлади. Факт,  рақамларга кўпроқ  ўрин ажратсанг, асаринг газета мақоласига ўхшаб қолишидан андиша қилабошлайсан. Руслар ибораси билан айтганда, “золотая середина” яъни, олтинга тенг  ўрталикни топиш ҳамиша ҳам осон кечмайди.

   Адабиёт жамиятнинг кайфиятини белгилайдиган, уни ўзгартираоладиган куч, дейишади. Аммо бугунги китобхонни ишонтириш, ҳайратга тушириш нақадар қийинлашганини билганингизда эди!

     Аслида буюк шахслар ҳақидаги асарни  ўқигандан кўра, уларнинг ўзлари ёзган китобларни ўқиш афзалроқдир. Амир Темур ҳақида ёзилган  роман, қисса ва ҳикояларнинг ҳеч бири “Темур тузуклари”га;  Бобур ҳақидагилари “Бобурнома”га  тенглашолмайди. Менинг китобимни ўқигандан кўра,   устознинг қаламларига мансуб  “Қасди сафар”ни ўқиш самаралироқ бўлур эди. Аммо камина ҳам, шу баҳонада қаламим учида турган гапларни қоғозга (аниқроғи,  компьютерга) туширмаслигимнинг иложи йўқ эди.

    Беҳбудий – бағоят серқирра, сермаҳсул сиёсатчи арбоб ва ижодкор. Ул зоти олийнинг тўлақонли образини яратмоқ мушкул вазифа. Биз устоз чашмасидан бир неча ҳовуч обиҳаёт олдик, холос.

    Бу ўринда шуни таъкидлаш керакки, биз  Беҳбудий афандини  драматургиямиз ва театримиз асосчиси деймиз.  Бу салоҳияли ва зукко инсон  “Саёҳат хотиралари”  ва долзарб мақолалари билан  уйғониш даври деб аталадиган долғали замонда янги ўзбек публицистикасига ҳам асос солди.  Мадомики шундай экан,  ул зоти мукаррамни миллий қаҳрамонимиз,  уйғониш даври адабиётининг сардафтари дейишга тўла асосимиз бор.

   Қўлингиздаги асар анъанавий қисса ёки роман жанрига унчалик мос келмаслигини тан олишим керак. Аммо бугунги  Ғарб ва Европанинг номдор ёзувчилари  эски қолипларни бузиб, саргузаштлар, афсоналар, детективлар, публицистикага йўғрилган асарлар ёзишаётганлигини ҳам эътибордан четда қолдириш ўринли бўлмас.  Мазкур романларда, биз ибрат олишимиз зарур бўлган бош қаҳрамон, сюжет чизиғи, салбий, ижобий персонажлар, муаллиф позицияси ҳам йўқ ҳисоби. Аммо, шунга қарамай, уларнинг ўқувчилари кўп. Ҳозирги рақобатли замонда эса бунинг аҳамияти озмунча эмас. Ўзимизда ҳам қалин китобларни кам ўқийдиган бўлишди. Адабиётга қаламини чархлаб, бадиий-публицистик руҳдаги асарлар кириб келабошлади. Улар ҳозиржавоб, сиқиқ. Зеро “вақт – пул” деган ақида бизни ҳам четлаб ўтмайдиганга ўхшайди.

     Асаримиз жанрини “Ҳикоялардан иборат қисса” деб номладик. Зеро, бу ҳикоялар фақат Беҳбудий ёки жадидлар ҳақидагина эмас; маориф ва маънавият учун жонини тикканлар, тамаддуни баланд ёки ночор бўлганлар, улар орасидаги тафовутлар, зиддиятлар ҳақида ҳамдир.

    Асарни “Жадид” деб атадик. Беҳбудийшунос Сирожиддин Аҳмад таъкидлаганидек, аслида “янги” маъносини берадиган бу сўз  миссионерлар ва мутаассиблар томонидан таҳқирлаш мақсадида қўлланган. Аммо замонлар ўтиб, у илк маъносига эришганга ўхшайди.

   Китоб ҳақидаги фикрингизни сўрамоқчи эмасман. Турфа иштибоҳларга борманг. Ҳарқандай ижодкор ҳам, мен  зўр асар ёздим, деган фикрда бўлади. Буни худбинлик дейсизми, оптимизм дейсизми – ихтиёр ўзингизда, аммо-лекин асарнинг ютуқ ва камчиликларини унинг муаллифидан кўра теранроқ англайдиган киши бўлмаса керак! Камина ҳам бундан мустасно эмас.

    Буни калондимоғликка йўймайсиз, деб умид қиламан.

    Остонангизга боқий осойишталик тилайман!

    Ҳаётингиз узлуксиз қувончга айлансин!

  

БЕҲБУДИЙ НОМИ АБАДИЙЛАШТИРИЛИШИ КЕРАК

   Яқинда Тожикистонда (Хўжандда) янги ўрта махсус ўқув юртига Маҳмудхўжа Беҳбудий номи берилди. Надоматлар бўлғайким, бизда буюк жадид бобомизнинг номига бирорта мактаб ёки болалар боғчасининг ҳам номи берилмаган. У киши таваллудининг 145 йиллиги муносабати билан метро станцияларидан бирининг номи берилишини таклиф ва илтимос қиламиз. 

     Шоҳруҳхон БЕҲБУДИЙ,

       Зарруххон БЕҲБУДИЙ,

       Нусрат РАҲМАТ

МОНОЛОГЛАР

https://www.youtube.com/watch?v=gCY3vD_uh1Y&t=86s

ДЕБОЧА ВА БИРИНЧИ БОБ

БУНИ  ҲАЁТ ДЕБДИЛАР ЁКИ ЎҒЛИМ УЛУҒБЕКНИНГ КУНДАЛИГИДАН

Д Е Б О Ч А

Ёш сухандоннинг илк бор экранда пайдо бўлиши ёхуд актёрнинг биринчи марта саҳнага кўтарилиши арафасидаги ҳаяжонини кузатганмисиз? Бир неча дақиқалик мулоқотнинг зоҳирий салобати босади, бояқишларни.

Менинг айни лаҳзалардаги ҳаяжоним уларникидан чандон устун. Чунки танаффуслари билан қўшиб ҳисоблаганда нақ йигирма олти йиллик меҳнатим маҳсулини илк бор ҳукмингизга ҳавола этяпман. Шу тобда сизни бир  неча сония зимдан кузатишни истардим. Тасаввуримча, китобни қўлга олиб, орқа-олдига назар ташлайсиз-у салмоқлаб кўриб, беихтиёр ўқишга тутинасиз. Кейинчи? Чалғиб кетмайсизми?! Саҳифалар қатидан ўзингиз излаган шоҳиста ва зариф сеҳрни, дарддош оғриқни топаоласизми?!

Ҳозирги китобхон ўта талабчан, зукко, дейишади. Лекин у андак серташвиш, лоқайд, худбин ҳам. Унинг ихтиёрида телевизорнинг қатор каналларидан ташқари, компьютер, қизиқарли газета, журналлар, кассеталар, улфатлар ... Бунинг устига китобхонимиз тинч, хотиржам эмас: сиёсий, ижтимоий, иқтисодий, экологик муаммолар уни, оиласини четлаб ўтмайди.

KECHA VA BUGUN. NUSRAT RAHMAT. 21 07 2020

КОМПЮТЕР ҲОШИЯСИДАГИ ЁЗУВЛАР

Одамларни тушуниш қийин. Уларнинг аксари оғма ва беқарор. Қишлоқ ёшлари шаҳарга интилишади-ю, бир азобда ўрнашиб олгач,қолган умрларини қишлоқларини улуғлаш, шаҳар ва шаҳарликларни ёмонлаш, ғийбат қилиш билан ўтказишади. Ёки кексаликни олинг. Ҳамма ҳам мўйсафид ёшларга етишни орзу қилади. Унга етиб олгандан сўнг, кексаликни лаънатлашади. Ўзлари танлаган касбу корни, сайлаган депутат ҳамда ҳукуматни ҳам ёмонлашгани ёмонлашган улар. Эҳтимол, бу қониқмаслик ҳиссидир. Айнан, ана шу ҳис кишини ҳаракатга солар...

* * *

Статистика –ҳақгўй ва даққоқ қария.Фоизма- фоиз айтиб беради: одамлар қанчага кўпайгани, жиноят қанча ошгани, нон истеъмол қилишнинг кўтарилиш динамикаси , гўштнинг қимматлашуви... хуллас ҳаммасини. Аммо, энг муҳим кўрсатгич – инсоннинг нечоғлик бахтли ёхуд бахтиқаро экaнлигини айтишдан ожиз у!

* * *

Ташвиш сени ташвишга солмагунча сен ташвишни ташвишга солма!

* * *

Халойиқ гавжум бўлиб ўтадиган йўл бўйида икки гадонинг ғижиллашиб қолганига гувоҳ бўлганман.

-Сен, ипирисқи иккинчи бор участкамга келсанг, уриб оёғингни синдираман. Бу ер учун ойида эллик минг тўлаганман!

-Вой, паст-ей! Эллик минг дейди-я!

Мен юз минг сўм бериб чиқдим бу жой учун.

Йўлда давом этар эканман ўйладим: ким экан ана шу гадолардан ҳам бож ўндирган? Албатта, амалдор!

Тиланчидан ҳам паст турган ярамас!

* * *

ЭЙ ХОЖА....

 · 

Это видят: Доступно всем

Эй хожа, ту аз ин жаҳон бехабари

Шабу-рўз дар ҳирси симу заре

Дастмояи ту аз ин жаҳон ду газ кафан аст,

Он ҳам гумон ё бари ё набари.

Яъни: “Эй хожа! Сен бу дунё асрорларидан бехабарсан Тун-у кун мол-у дунё ҳирсидасан Бу дунёдан сенга тегадигани икки газ кафандир. Уни ҳам олиб кетоласанми, йўқми – гумон...”

Паҳлавон Маҳмуд.

Бизнинг туманда талай талай қабристонлар пештоқига шу тўртликни ёзиб қўйишади...

"КАЛВАК МАХСУМ"НИНГ СЎНГГИ БОБИ

    Умримда биринчи бор шундай кутилмаган, нохуш ҳолатга тушган

эдим. Миям фалажланиб, идрокимга итоат қилмай қўйганди, содир

бўлаётган воқеликнинг фаҳмига етмай қолгандим.

Ҳаво совуқ бўлишига қарамай, ташқарида, ички кийимимда,

тўнтариб қўйилган пақир устига ўтириб олганимнинг боисини билгим

келарди. Қизим – Сухайло фарёд чекиб, дилхун бўлиб йиғлар, мен эса

ўзимча уни уришардим: “Нимага бақирасан, тентак?” Ўғлим мени

бағрига босиб, дил тўла дард билан бақирганини ҳам тушимми,

ўнгимми эканлигини идрок этишга қувваи-ҳофизам ожизлик қиларди.

Бир маҳал ҳовлида маҳалла оқсоқоли - Илҳом милисанинг овози

эшитилди. “Саҳарлаб нима қилиб юрибди бу хумпар, менинг

ҳовлимда” ўйлардим ўзимча, алғов-далғов фикрларимни йиғиб

олишга ҳаракат қилиб. “Бугун чиқаришимиз керак”, деди маҳалла

сардори ғала-ғовурлардан кейин. У нимани назарда тутаётганлигини

фикрлаётганимда, акамнинг кескин жавобини эшитдим: “Эртага

қолдиришимиз керак! Душанбеда опаси бор – келишини кутмасак

бўлмайди!” “Йўқ барибир, чиқариш зарур”, деди оқсоқол. “Нима,

йигирма беш йил сиққан даргоҳга тағин бир кеча сиғмайдими?”

Бу даҳанаки жангнинг моҳиятини чақиш учун хаёлимни жамлаб,

жиловлаб олишим керак эди. Беихтиёр, содир бўлган воқеалар

занжирини кўз олдимга келтиришга уннаб кўрдим.

УЙДА КИМДИР КУТИБ ТУРСА БАС...

Бир вақтлар рус шоири Евгений Евтушенконинг икки қатор шеърини ўзбекчага ағдарган эдим:

Инсонга жуда кўп нарса керакмас,

Уйда уни кимдир кутиб турса бас…

Рўзғор деган табаррук қўрғоннинг қадр-қимматини бундан-да самимийроқ қилиб таърифлаш мушкул.

Оила ҳақида қалам тебратиб қолишимнинг боиси шундаки, сўнгги пайтларда айрим матбуот нашрларида унга шак келтириш, нописандлик қилиш ҳоллари кўзга чалинаяпти. Айниқса, баъзи бир эстрада хонандаларимиз Ғарб ёҳуд Европадаги ҳамкасбларига ноўрин ва ножоиз тақлид қилишга мойил бўлишаяпти.

ҚУЛДА ҚАЛАМ БИЛАН

                                Қўлда қалам билан...

                                                 Мунофиқлик

   Вилоят газетасида ишлаганимда руҳий касалликлар шифохонасидан тушган шикоятни текширгани боргандим. Ҳовлидан ўтиб кетаётганимда, юқори қаватдан бир қиз менга мурожаат қилаётганини фаҳмлаб қолдим ва хавотир аралаш унга қарадим. У менга нафрат билан қараб турарди

  –  Болтавой, сан номардлик қилдинг, деди у.– Мени алдадинг! Сочларимни силардинг, қара, ҳаммасини олиб ташлашди.

   Болкондаги қиз-жувонлар бир хил либос  кийган ва ҳаммаларирннг сочлари олинган эди. – Бир кунмас-бир кун мени излаб келишингни билардим...

  Мен ҳижолат тортдим, негадир хавотирим ошди ва қадамимни тезлаштирдим.

  Бош врач ўринбосари билан шикоят хати юзасидан гаплашаётганимда, жиккакроқ бир эркак келиб, менга сўз қотиб қолди.

  – Ака, одамлар бу ерни жиннихона дейишади. Бу – нотўғри. Биз руҳий касалмиз. Хотиним биринчи кечада ўзини осиб қўйди...

  Врач уни жеркиб, ҳайдаб юборди.

  Аслида, шикоят – шифохонадаги жуда ночор аҳвол ҳақида эди ва бу ҳақда газетада чиқиш қилгандим. Аммо йиллар ўтган бўлсада, балкондаги қиз билан жиккак эркак кўз ўнгимдан кетмайди.    Табиийки, қиз мунофиқлик қурбони бўлган; уни қайбирам бетамиз бола алдаган. Жиккакка келин бўлиб тушган қиз биринчи кечаёқ жиннига қўшиб қўйишганини фаҳмлаб, жонига қасд қилган. Бечора келинчакка маҳалла куй, қўшнилар мунофиқлик қилишган – бўлажак қуёвнинг руҳий касаллигини яширишган. 

                                      

                                         Ташналик

   Бундан қирқ  йиллар муқаддам Шофирконга Аму-Бухоро каналидан илк бор сув келганига гувоҳ бўлгандим. Канал соҳилларида тўпланганларнинг сон-саноғи йўқ эди. Боласини кўтариб олган аёллар, муйсафидлар, сипо кийинган амалдорлар...

ФЕЙСБУК ВА БИЗ

          «Facebook” ижодкор минбари

      Мазкур ижтимоий медиа-сайт давра суҳбатларимиз учун зоҳирий  юмалоқ столга, ўртада ёйилган дастурхонга ўхшаб қолди. Уни очиб, ғойибона, лекин  қадрдон дўстларни қидирадиган, янги, радикал ва ноёб фикрларни ташналик ила  излайдиган  бўлиб қолдик. Шоир ва ёзувчилар, журналист ҳамда публицистлар учун энг ўнғай минбарга айланди у. Тасаввур қилинг: сиз янги шеър, ҳикоя, мақола ёздингиз. Уни феесбукдаги саҳифангизга жойлаштиришингиз заҳоти дунёга тарқалади.  Ҳеч қанақа цензура ёки муҳаррирдан чўчимай, андиша қилмай дилдаги гапларни изҳор этаверасиз. Феесбук давлат чегараларини тан олмай, миллионлаб жаҳон халқларини  бирлаштирди. Ҳар  бир ҳудудда ўз забони, урфияти, савияси билан мулоқот  қиладиган бу воситанинг имкониятларини санаб адоғига етолмайсиз.

НАСИҲАТ БА ФАРЗАНД

Ибтидо

Камина рузе остин барзада саргарми иншои андарз будам, ки мунаққиди ғоибе чун одат бо заҳрханда лаб ба сухан кушод:

- Тамоми насиҳатҳоро Унсурулмаолии Кайковус ва Мир Алишер Навоӣ навиштаанд, ба фикрам...

- Танҳо онҳо не, Рӯдакӣ ва Юсуф Хос Ҳоҷиб, Ибни Сино ва Махтумқулӣ ҳам дар ин соҳа қалам фарсудаанд.

- Во аҷабо, баъди асрҳои зиёд аз чунин алломаҳо ҳам ягон гап монда будааст-дия? – шубҳа зоҳир мекунад он мунаққиди ғоиб.

ДАР ХУСУСИ НАВҶАВОНӢ ВА БАРКАМОЛӢ

Эй писари азиз, духтари меҳрубон!

Инак, шумоён дари синни ҳаждаҳсолагиро мекӯбед мекунед. Ҳеҷ ба хотир оварда наметавонам, ки то ин вақт кай хотирҷамъ нишаста, ба шумоён насиҳат кардаам. Замоне гӯшмол додам, гапи сахт гуфтам, чунки он айём бача будедтон. Акнун ба насиҳат гузарам. Зеро акнун ба синне расидаед, ки қадри панду насиҳатро медонед. Воқеан, шуморо солҳои тӯлонӣ, яъне то ба синни ман расидан, ба панду насиҳат гӯш кардан рост меояд.

ДАР ХУСУСИ ДОНИШ АНДӮХТАН, ҲУНАР ОМӮХТАН ВА СОҲИБИ ЗАКОВАТ ШУДАН

Таъкид карданам лозим аст, ки Устоди бағоят маъруфам, адиби шинохта Асқад Мухтор инсони бениҳоят орифу камсухан буданд. Ҳангоми дар рӯзномаи “Ӯзбекистон адабиёти ва санъати” сардабир будани он кас банда ҳамчун мудири шӯъба фаъолият бурда, дар лаҳзаҳои кайфияташон аъло будан дар утоқи кориашон бо иҷозат даромада, аз сӯҳбати дилнишину гуворояшон баҳраманд мешудам.

АНДАР ХУСУСИ МЕҲРИ ПАДАРУ МОДАР ВА ВАЗИФАИ ФАРЗАНДОН

Дар дунё ягон алломаву нозиму носир нест, ки падари бузургвору модари муқаддасро мадҳу ситоиш накарда бошад. Алалхусус, шоиру фозилон нисбати меҳри беҳудуди модарон такрор ба такрор назди онҳо саҷда кардаанд.

ОИДИ ҶУФТИ ҲАЛОЛ ВА ЗУРРИЁТ

         Писар ва духтари азизам! Дар ин дунёи серғавғо ва ташвиш ҳар кас барои ёфтани ҳамсари меҳрубон ва  муносиб, тамоми ҳастии худро ба ӯ бахшидан, фарзанд дидан, мекӯшад. Вале ин бахти нек ба ҳама насиб намекунад.

         Афсӯс, ки барои тадбири бағоят пурмасъули бунёди оила ҳеҷ кас дастури возеҳу равшан ва тавсиянома нахоҳад дод, Зеро интихоби ҷуфти ҳалол кори бағоят пурназокати қалб аст. Аммо бо вуҷуди он, тамоми инону ихтиёрро ба ҳукми шумоён гузоштани ман он қадар дуруст нест. Фақат ҳамчун падари дилсӯзу пурмасъул маслиҳатҳои муфид медиҳам, ки аз фоида холӣ нест.

АНДАР СУХАНДОНӢ, ХУШХАТӢ ВА ЭҲТИРОМ БА МИЛЛАТ

Эй фарзанди азиз! Ҳамеша дар хотир дор, ки ин дунёро бо аслиҳа не, бо сеҳри сухан забт кардан мумкин аст. Суханҳои зукко, сафирони хушхат, хаттотони моҳир дар ҳама замон ва ҷамъият бақадр будаанд. Танҳо он шахсоне, ки ба чунин истеъдоди ноёб соҳиб ҳастанд, хосу омро ба худ пайрав сохтан, онҳоро ба мубориза даъват карданашон мумкин аст. Ҳангоми дар минбар баромадан чунон суханҳои сершира гуфтанро одат кун, ки сомеъон аз ту дилгир нашуда, баракс ҳатто вуҷудашон ҳам ба гӯш табдил ёфта, ба корҳои нек руҷӯъ намоянд. Сухан фақат воситаи алоқа нест, агар лозим шавад, он ҳам шамшер, ҳам сипар аст. Калом бояд ба некӣ ва камолот хидмат намояд:

АНДАР ИТОАТ НАМУДАН ВА САР ФУРУД ОВАРДАН

         Аз як мӯйсафед, ки беш аз як аср умр дида, бисёр таъми арақи ҷабин ва ашки дидаро чашидааст, пурсидаанд: “Чӣ сабаб шуд, ки умри бобаракат дидед?”. Пирамард гуфтааст: “Тамоми умр ба ҳеҷ кас сар фуруд наовардаам ва ҳеҷ касро ба худ тобеъ насохта, зиндагӣ ба сар бурдаам”.

         Эй фарзанд! Бидон, ки моён ба касе тобеъ ҳастем ва одамони дигар низ.

         Ба мазмун, шакл ва моҳияти каме тағйирёфтаи ибораи “сар фуруд овардан” эътибор деҳ. Бинобар ҳамин, итоаткорӣ ҳам, сар фуруд овардан ҳам сӯҳони умр аст.

- Хуб, маро бикӯб, аммо ба гапам гӯш бидеҳ, - гуфта буд сокини Афина Спартак ба хӯҷаинҳои худ.

Боз дар хотир дор, ки аксарият мардум ба сардорони худ бовар мекунанд, эътиқод менамояд, аммо амалдорон ба зердастон бо назари шубҳа менигаранд.

Гарчанд дунё чунин бунёд шудааст, ба ин ҳолат одат кардан лозим нест. Дар ҳама замону ҷамъият ҳамин хел буд; ҳокимон, амирон, раисони кумитаи иҷроия, саркотибон таърифӣ бошанд ҳам, вале ба дигар самт, ҳаракат мекунанд; онҳо ҳатто аз хиёнат намудан ба Қуръони Карим наҳаросидаанд. Чун бо гузашти айём одамони итоаткор серталаб, ҳақгӯй ва каме беандеша мешуданд, мансабдорон  маккор ва бешафқат шуда мерафтанд.

Ба ҳар ҳол роҳбар аз роҳбар фарқ дорад.

Лекин аз рӯи инсоф гӯем, дар замони мо сардор будан кори осон нест. Аз он сабаб, ки доимо асабашон вайрон аст, аксарияти онҳо ба синни нафақа нарасида, ба сактаи диил, инсулт, фишори хун барин бемориҳо гирифтор мешаванд. Аз ин рӯ, ҷамъият роҳбарони адолатпешаро қадр карданаш лозим. Мо ҳақ надорем ба  онҳое, ки  бисёр ваколат дода шудааст, камталаб бошем. Ба сардор итоат накарда, ӯро беписанд намуданро ифтихор донистан хато аст, албатта!

Эй фарзанд! Ҳар қадар соҳиби мансаби баланд гардӣ ҳам, ба дараҷаи мардумозор, дастсахт, ё ки нописанд нашав, ки ба нафрати мардум гирифтор мешавӣ! Чунон бояд корбарӣ намуд, ки мабодо аз вазифа сабукдӯш шавӣ ҳам, ёру ошноҳо аз ту рӯ нагардонанд.

Аз ҳамин сабаб, агар ба хешу пайвандон меҳрубонӣ зоҳир намоӣ, аз тӯй ва дигар маъракаҳои маҳалла канораҷӯӣ накунӣ, ба анъанаҳои миллӣ бефарқ нашавӣ, дар рӯзҳои хурсандӣ ва лаҳзаҳои вазнин бо мардум бошӣ, ҳамин кифоя аст.

Тамоили ба зинаҳои мансаб нигариста, фаъолият бурдан ҳам, такомул меёбад. Вале, ҳангоми ҳар гуна курсии мансабро тавсия намудан ҷиддӣ фикр намо; оё таҷриба, қобилияти ту ба дараҷаи кофист; оё аз собиқ роҳбар бештару хубтар фаъолият бурда метавонӣ?!

Рафту дилат роҳ надиҳад писанд наояд, бо назокат инкор кардан лозим. Таомули мардӣ ана ҳамин хел аст. Зӯроварии аз имконият берун, талабҳои пурқувват туро на танҳо аз ҷиҳати маънавӣ, инчунин ҷисмонӣ низ маҷрӯҳ карданаш мумкин. , ту барои падару модар, фарзандон, ҷамъият сиҳатманд ва бисёр умр диданат лозим!

Агар роҳбарӣ мисли ҳам касбу ҳунарҳои дигар ба ту завқу шавқ бахшида тавонад, меарзад, ки бо шавқ кор кунӣ. Тақозои тариқи кор ин аст, ки хешу пайвандон, ёру дӯстон, куҳансолону маъюбон, занону духтарону ҷабрдидагон бидуни мамониат ба ҳузурат оянд, ҳеҷ гуна азият накашанд. Чунон кӯшиш намо, ки журналистон, ҳуқуқшиносон, собиқ мансабдорон аз ҳузурат дишикаста ва бо ғазаб бадар нараванд. Ин турфа мардум дар бисёр ҳолат иззатталаб мешаванд.

Ана акнун доир ба ҷонишинҳо. Кайковуси бузург менависад: «Тамоми корро ба зиммаи вазир магзор, ба раъйи ӯ ҳамеша мӯҳтоҷ нашав. Вазир нисбати ҳар одам гап занад, гӯш кун, вале зуд хулоса набарор. Ба ӯ бигӯ, ки: «Фикр карда мебинам, агар маъқул ёбам, ҳалли ин муамморо ба ту месупорам».

Воқеан, гап дар сари пирӣ ё ҷавонӣ нест, агар подшоҳ шавӣ, ба вазирӣ пирамардро таъин кардан лозим».

Ба ин панду насиҳатҳои мумтоз чизе илова кардан мушкил аст. Танҳо ҳамин гапро илова кардан мехоҳам, ки ба ҷонишинӣ куҳансол ва ба котибӣ ва ронандагӣ синну солаш ҷавонтар беҳтар аст. Онҳо ҳалол, садоқатманд ва ҳушёру зукко бояд бошанд.

Модоме, ки қонунҳо моро ҳимоя мекунанд, бигзор мо низ ба қонуну қоида беписанд нашавем. Агар алалхусус, роҳбар ба ин масъала ба нодонӣ роҳ диҳад, сабукдӯш шудани ӯ ҳеҷ гап нест. Дар замони ту роҳбар будан сиёсату вазъият тағйир ёфтанаш мумкин аст. Дар чунин вазъият дурандешона рафтор бояд кард.

Дар масъалаи таънаву маломат, мунофиқӣ, дурӯягӣ вазнин шав. Ба ҳар эҳтимол аз дигар ҷой ба худ ва наздиконат кор ёфта мондан аз фоида холӣ нест.

Ман чунин тадбиркорон, роҳбарони доноро медонам, ки пас аз ноҳақ аз вазифа сабукдӯш гардидан, ҳеҷ наранҷида, ба бизнеси хурд ва миёна даст зада, ба дараҷаи баланд расиданд. Ба фикрам, онҳо роҳи дурусти зиндагиро интихоб кардаанд.

Аз мансаб ҷудо шуданро ҳеҷ гоҳ бадбахтӣ машумор. Чӣ ҷои руст кардан аст, баъзе шахсони кӯтоҳандеш, мансабтарош, шӯҳратгадо, баъди аз вазифа рафтан мисли тарбуз дилашонро хӯрда, нобаҳангом бандагиро ба ҷо меоваранд. Ман маҳз ба ин масъала мисол намеоварам, ки изои мӯъмин ҳаром аст.

Аз Суқрот пурсидаанд, ки чӣ чиз аҷибтар аст? – Гуфт: «Оқиле, ки аз нокомӣ таассуф хӯрад. Боз як гап: пушаймонӣ чӣ суд охир, ки дар аввал хато кардӣ?! Аммо, одам бо уммед зинда бошад!»

Эй фарзанд! Шахсони ӯҳдабуроро низ эъзоз намо, ки ба ту тобеъ ҳастанд. Аз барои камбудиҳои ночиз дили онҳоро озурда макун! Агар донӣ - нерӯи пеши ҷамъият ана ҳамин шахсони ӯҳдабароянд.  Теша ба пои роҳбарони кордон задан, ки дар тӯли сӣ-чил сол ба камол расидаанд, мисли он, ки дарахтони навҳосилро сарозер кунӣ, убол аст.

Касеро ба итоат даровардан худ якҷараёни мураккаб аст. Ба ҳар ҳол ба боварии сардор сазовор шудан лозим. Ин тадбирро бо роҳи зиёд кардани дӯстони ҳамкасб, дили онҳоро ёфтан амалӣ намудан рост меояд. Дар корхона мардумозору дилозор, нодону ҷоҳил, майхӯру айбҷӯӣ, мунофиқу дурӯя ва … бисёриҳо соҳиби хислатҳои бади инсонӣ буданашон мумкин аст. Ту, шери падар, аз онҳо баланд исто. Нисбат ба атрофиён ҳушёрӣ ва зиракиро кам макун. Ҳангоми дар ҷамоа пайдо шудани гурӯҳҳои мухталиф (чӣ илоҷ, инро ҳаёт гӯянд, ки ҷамъият аз ин маризӣ истисно нест!) ту бояд ҷонибдори адолату ҳақиқат бошӣ. Дар ин мубориза мағлуб шавӣ ҳам, як зарра ғамгин нашав! Аммо дар ҳар гуна шароит ҳам интизом, кордонӣ ва ба ҷамоа ғамхорӣ зоҳир кардан лозим!

ҲИКОЯТ

  Ёд дорам, як вақт тарзи зиндагии мӯрчаҳоро назорат кардам. То он вақт фикр мекардам, ки дар дунё чун оилаи занбӯри асал иттиҳодияи боинтизому меҳнаткаш нест. Мушоҳида кунам, мӯрчаҳо аз онҳо кам набудаанд.

Дар ин рӯзгори бузург сардорони дар лавозими хурду калон арзи вуҷуддошта (онҳоро аз боли парвозашон муайян кардан мумкин) боқимондаашон ҷонварони як умр ба меҳнат маҳкумшудагонанд. Мӯрчаҳои коргар пас аз тухм баромадан зуд ба интизоми оҳанин ном рӯзгор ва инстинги қонуни табиат сар фуруд оварда, ба меҳнат дода мешаванд. Онҳо аввало роҳу анборхонаро аз партовҳо тоза мекунанд, ба берун бароварда мепартоянд. Сипас, ташвишу таҳлукаи зимистонгузаронӣ…

Мӯрчаякҳо мисли одамон маҷлисҳо намегузаронанд. Ва дар онҳо кумитаи маҳалла нест. Аммо интизоми қатъӣ, меҳнати ҳалол ва фидокорона ҳаст. Дар ин ҷамоа танбалу бадмаст, ғайбатчиву лаганбардор, нигилисту экстремист,  хоину аблаҳ нестанд. Меҳнат барои ҳама зарурати аввал ва ҳукми қонун! Нисбат ба якдигар ва оила ғамхории онҳо даҳҳо асарҳои илмӣ ва бадеӣ иншо кардан мумкин аст. Масалан, агар ягон нафар аъзои оила маҷрӯҳ ё хаста шавад, ҳама якҷоя ба кӯмак ва ёрӣ ҳозир хоҳанд шуд. Аз дигар ҷонварон фарқи онҳо дар он аст, ки пас аз марги шарик онро бароварда, гӯр мекунанд. Агар ягон фалокат рух диҳад, масалан, хонаашонро об пахш намояд, тухм ва маҷрӯҳонро халос мекунанд.

Ҳол он, ки онҳо  мӯрчаҳо ҳастанд!