понедельник, 20 июня 2011 г.

КАЛВАК МАХСУМ НОМАЛАРИ

№ 4

Муродбахш чаҳоршанба, бади нонушта аёлим бирла ўғлумни чорлаб, дедимки: “Худо каминага, ол, қулим деб, ғойибдан фалон доллар бериб турибдур. Кўкидан. Машварат этайлук: бул сармояни не муддаолар учун харж этурмиз? Бисёр ва бисёр зарур бўлғон харажотларни гапурунглар.” Алар таомилни бузмай, одоб ила, андак сукут қилдилар. Бадазон заифамиз тоқати тоб бермади. “Қиз ўлгур бўй етиб турибдур, бир бисот олмадук. Эмдиликда қимматбаҳо мебел элтурлар, тилло ҳалқа, зебигардон талаб қилурлар. Мани ваҳима босур ва бисёр дилтанг бўлурман, гоҳида ўйқум қочур...” “Тузук, тузук”, анинг суханини кесмоқдан дигар иложим йўқ эрди. Боиси: жоғи бир очилса, беркитмоқ бисёр мушкул кечиши каминага аёндур.”Магарам ҳоли барвақт бўлса ҳам, сан учун бир ҳавуч кўкча ажратурман. Қолганига семон, ғишт олурмиз. Найимбекка иморатни бошлайдурмиз”.
“Даркор йўқ, инкор қилди найнавимиз боз, ман Янгиариққа бормасман. Қачан бўлмасун, Шўро бобонинг боғидан замин олурман.”
Биз сукут тутдик.
Эмди Янгиариқ бирла Шўро бобонинг боғи хусусида андак сухан юритмасак, бисёр гаплар фаҳмингизга етиб бормайдур.
Аввол хотиррасон қилғон эдимки, давлатимиз сарвари тахтга ўтурган замон: ҳар бир рўзғорга йигирма беш сўтуғ томарқа берилсун деб, фармони олий бергон эрдилар. Раиятга берилғон бу сабукликдан, жамики деҳқонлар янглиғ биз ҳам беҳад сарафроз ўлғон эрдик. Ва хуррамлик ила Мурод муаллим, камина, Мўминжон ва дигарлар газетни олиб, раисга бордук. Раис ҳам хонасида бу фармони олийни ўқуб, энса қашлаб турур эрди. “Келдик, дедик бадаз салом-алек, эмди бизларга ер берурсиз! Мана, фармони олий бор, кўрунг, ким имзо тортган ва ани бузмоққа ҳеч бир соҳиби амалнинг ҳадди йўқдур.” “Қаёндан берурман, тўнглик қилди ул бедаво, якчанд дақиқа хомушлик ила сукут тутуб, гарданимда плон бор. Плонни олсун ёки калхозга барҳам берсун, бад берурман.” “Бизга ўн сўтухдан бўлса ҳам кифоя”, жим ўтурмадим ман ҳам. “Ҳал этмасангиз, биз юқорироққа борадурмиз”, таҳдид этди Мурод муаллим, бадаз танаффус. Ҳа, эмди сизнинг “ёзувчи” эканлигингизни олам биладур”, деди ул. Сўнг амалдор сукутини зарра бузмади ва биз илож топмай, чиқиб кетдук.
Экки кун ўтуб, ҳокима ойтига кирадурғон ўлдик. Андак хавотир ва умед аралаш анинг идораси тамон равона бўлдук.. Зинадан чиққан маҳалимиз, дарбон миршаб йўл тўсуб, мақсад муддаомизни билмоқ истади. Арзу додимизни жилла баён қилмоғимиз баробари исму шарифимиз, тураржойимиз, муддаомизни қоғозга тушурди. Бир йигитча пайдо бўлди, қайсики, бўйинбоғ боғлағон, алалхусус сертакаллуф эрди, миршаб бир нимарсалар деб қоғозни анга тутқазди. Боз якчанд дақиқа ўтуб, кирмоғимизга ижозат берилди. Эккинчи қабатга чиқиб ҳам кутдик. Аммо дилимизда ногаҳоний қўрқув зоҳир ўлғон эрди. Бир маҳал: “Маҳаллаликлар кирсун”, деган садо янгради ва бизни чорладилар.
Катта ва узун хона пешкаҳида ўтурган бу хушрў заифани тилвизорда якчанд бор кўрганим боис тез танидим. Эшикдан кираримиз маҳал ул хонима жойидан чаққон қўзғолди, келиб табассум ва такаллуф ила ҳар биримизга қўл узотди ва ширинзабонлик ила ўтурмоққа таклиф қилди. “Эшикда турган йигитчага фармойиш берди: “Бозуд чой келтур, Маҳалладан бародарлар ташриф этибдурлар”. Ва шу баробаринда сўроқ айладики, Маҳаллада тинчликму, хонадонлар, фарзандлар, неваралар сиҳатму, шодму? Эҳтиром тутуб, ҳар биримизга чой узотди ва бисёр сарафроз ўлдук, хавотир дилимизни тарк қилди. Бо ин жумла раис ва Илҳом милисани йўқлади, алардан мардумнинг рози ёхуд норозиликлари бирла қизиқди. Таомилни бузмай, Мўминжон аларни сифатлаб қўйди. Апамулло бу жавобдан мамнунлиқ топиб, хар хел хандавор саргузаштларни гапурди ва биз очилиб ханда қилдук. “ Сиз Лабиғорда лағмонпазлик қилурсиз. Ростми?”, сўроқ айлади бир маҳал Мўминжондан ва анинг тасдиғидан мамнун ўлиб, давом берди: Сизни бу жойга келтирурман. Яхши лағмонпаз ўзумузга зарур. Ошхонага саркор қилиб қўюрман, токи хўрандалар шаҳардан бу жойга келсунлар.”
Бадазон манга қаради: “Сиз акои Калвакми? Нима юмуш қиладурсиз?” “Инкубаторим бор, чўжа чиқорурман.” Бадаз бу жавобим, эътиборни боз зиёда қилиб, якчанд сўроқлар берди. Жумладан, қанча тухум жойлайдурман, қанча маҳал кутарман ва дигар.
Ана, дейман камина ўзумга ўзум катта арбоблар ҳам бунча хокисор, хушмуомала бўлурми экан. Боз жойидан қўзғолиб, чой қуйди, Биз ҳижолат бўлур эдик ва ҳокимамизнинг ҳар ҳазилидан қаҳ-қаҳ отиб кулур эрдик. “ Анекдот айтайму”, савол берди Ойтимулло бир маҳал. “Давай, давай,” дедук бисёр хуррамлик ила. “Маҳаллага депутат борибдур. Мардумни тўплаб, ваз айтибдур ва : “Бизга не талаблар бор”, деб сўроқ ташлабдур. Бир маҳаллалик газ масаласи бисёр чатоқ бўлғонлиғи мазмунида сухан қилғон экан, депутат киссасидан папиросини чиқориб, анинг қутисига “ Газ келтирмоқ зарур”, деб битибдур. Боз бир маҳаллалик: “Кўчаларимизни асфалт қилмоқ керак, автобус юрмоғи жойиз”, демоғи бирла. “Асфалт ва автобус бўлмоғи зарур” деб ёзибдур. Учинчи маҳаллалик туруб: “Қишлоғимизга тайёрагоҳ қурмоқ даркор. Биз дигар юртларга писта, бодом элтадурмиз,” дебду. Депутат боз савол айлабдур: “Тайёранинг қаноқа хелидан бўлсун? ЯК-40 бўлса майлиму?” “Бўладур” жавоб айлабдур маҳаллалик. Меҳмон ани ҳам хатга туширибдур ва хайри хуш қилиб кетибдур. Вақти бегоҳи балалар кўчадан ҳолиги парирос қутисини пайдо қилибдурлар. Анда жаъми талаблар устига хат тортиб, пастига: “Эй худо, аларга фаҳму фаросот бермоқ зарур” деб битгон экан”.
Боримиз авоз қўйуб кулдук. “Боз айтайму, савол айлади ул ҳокима. “ Давай, давай”, қистадик дағи. Бул сафаргиси авволгидан ҳам қизиқ эрди. Бадазонки, учунчи сафар қаҳ-қаҳа кулдук, ойтимулло деди: “Бародарлар, шакарнинг ози хубдур” Эмди хайри-хуш қиладурмиз. Каминага айни чоғ Тошкандан тилфон қилмоқлари лозим. Ростдан ҳам тилифон авоз берди ва ул хушфел аёл дастакни олиб, хушзабонлик ила жавоб қайтарди, инчунин аппоқ қўлини кўксига босиб, бизга хайри хуш ишорасини ижро этди. Чиқиб кетмоқдин диган чорамиз йўқ эрди.
То алламаҳал бу хотуннинг хушрафторлиги, сухандонлиги, меҳрибонлиги, боэътиборлигига тасаннолар айтдук.
“О, асосий гапни айтмадик-ку”, хотирлади бир маҳал Мурод муаллим. Боримиз сўроқ аломати бирла бир-биримизга қарадук. Муаллим андак жаҳлга ҳам минди. “Нима, анекдот эшитгани келдукми? Бизни лаққи қилди бу занак. Давай, қайтиб кирадурмиз” “Кирсак, маҳаллалик, деб кулмайдурларми, сўроқ қилдим. Баракс, кирмасак куларлар. “Эмди бизни у жойга қўймаслар ҳам” фикр қилдим ва аёғим тормай турғонлигини баён этдим. “Ўзим борурман”, дедику”, дам турмади Мўминжон. У боримизни калака-ю масхара қилди ва зинҳор бормайдур”, деди муаллим.
Боримиз ноиложлик ила ўйга равона бўлдук.
Арадан ҳафта кечмай, вилоят ҳокимига бормоққа аҳд қилдук. Роҳба-роҳ маслаҳат этдук, магарам бу амалдор ҳам латифа айтадурғон ўлса, тиш оқини кўрсатмай турурмиз, бағоят жиддий бўлурмиз деб.
Бу даргоҳда ҳам бизга миршаб пешвоз чиқди ва аввол тўда бўлуб юргонимиз важидан койиди, бад бино арқасидаги пастак ўйчага равона этди. Бу жойда арзу дод бирла келганлар бисёр эдилар ва панжара нарисида турган заифа: “Шикоятларинги қағозга тушуруб, манга қолдуринглар”деб авоз берур эрди. Аризамиз авволдан битилғони боис анга узотдик. “Эмди боринглар, ҳал этадурмиз” деди нохуш.
Ҳафта ўтмай дарвоза қоқилди. Эшик очсам, Илҳом милиса, дўм, боз экки бегона мардак турур эрдилар. “Акои Калвак сиз жиноят, кечирасиз, шикоят этғон эрдингизму, савол берди дўм бадқавоқли ила.” “ Ҳа шу томарқа масаласида” “Ҳозир ҳавлингизни ўлчайдурмиз, деди ул ва гала бўлуб кирдилар, газламоққа киришдилар. Охир-оқибат, иморат жойи бирла ўн тўрт сотих чиқди. “Акои Калвак, сизга ўн сотих положение бўлғон, аммо ғайриқонуний тўрт сотихни қўшиб олғонсиз ва фалон санадан буён анга налог тўламай, қонуншикасталиғ қилғонсиз. Зеро, қарзни расчёт этурсиз ва бадазон арзу додингизга қулоқ тутурмиз”, деди ҳамширағар бегона мардак.
Бисёр ранж топдум. Аммо ҳамсоямиз Мўминжонга чандон баттар зарба бериб, бисёр хомуш этдилар, бедаво баччағарлар. “Сизни балангиз йўқ акан, нима қиладурсиз, қўшумча заминни” деб, таънаю дашномлар бердиларки, бисёр қаҳрга миндук ва пушаймонлиқлар тортдук. Бадазон Мурод муаллимникига равона бўлдилар.
“Эмди, деди Мурод муаллим ҳафта ўтуб, Тошканга, ўзларига ёзадурмиз.” “Билганингни қил, локинда бизни тинч қўй, зорландик Мўминжон бирла камина, биз имзо чекмайдурмиз.” Арадан ўн кунлар чамаси ўтуб, деҳада нохуш гаплар аралади. Ҳокима апа катта анжуманга раис, Илҳом милиса ва дўмни турғозиб дебдики: “Маҳалладан афанди чиққан эрди, лақма чиққан эрди, савдогар чиққан эрди, локинда “ёзувчи” пайдо бўлмаған эрди. Санлар қаёнга қарайдурсанлар? Кўрми санлар? Ҳар қандоқ “ёзувчи”нинг решасини қурутарман! Ман бирла ўйнашмасун.” Тахмин қилдиларки, эмди шўрпешона муаллимни ишдан пеш қилурлар ва қаматурлар. Локинда бунинг чаппаси содир ўлди. Бир куни боримизни идорага чорладилар. Дедиларки: “Сизларга қўшимча томорқа берадурмиз. Юқоридан шундоқ фармойиш бор. Инчунин арза ташлаган башқа бандалар ҳам олурлар. Аммо-локин, Янгиариқ тамондан замин олурсизлар. Боиси: бу жойлар банддур.
Магарамки, Янгиариқ деган маскан якчанд чақирим нари бўлса ҳамки, тархашлик қилмадик. Рўзи чаҳоршанбе олти сотихдан ер ўлчаб бердилар ва аларнинг узрпурсликлари бирла ўн беш сотихдан олғонимиз хусусиндаги хатга қўл қўйдурдилар. Бу жавобни Тошкантга юбормоқлари зарурлигини изҳор этгач, тархашлик қилмадик.
Ҳамал ойи янги томорқага ниҳол экдук. Алма, шафтолу, гелос деганларидак. Локинда сув келмагани боис саратон маҳал қуруб кетди. Бад ўзумиз ариқларни равон қилдук ва дағи кўчат келтурдим. Аксига олиб, ҳайдав маҳали чорво хароб қилди. Бадазон атрофига девол кўтардим. Ул замонлар Наимбек бала эди, локинда ман бирла келиб, кўчатларни суғорур, аларнинг тагини чопмоққа кўмак бурур эрди. Солба-сол чўл ободлик топди, якчанд бародарлар бу жойга иморат ростлаб кўчуб келдилар. Локинда Найимбек бош тортди. Шўро бобонинг боғларидан ер олурман, деб аҳд қилди.
Урушдан аввол Шўро бобо отлиғ мардак ( асли бухоролик) бу жойга дўм бўлганлар. Обрўлари баланд бўлғон, албат. “Маҳалланинг ўнг тамонидан ўн гекторлик боғ ташкил қиладурмиз. Аниқ қилдим: Амир Темурнинг “Боғи Дилкушо”лари худди шу жойда бўлғон экан” дейдилар. Аммо ба суханни сиёсий хато ҳисоблайдилар ва шу боис ишдан пеш қиладилар. Шўро бобо далага чиқиб, ҳамма қатори кетман урадилар ва бадаз чанд сана ўша айтган жойларини текислаб, ниҳол қадашга киришадилар. Шу тариқа ҳар йили йигирма сўтих чамаси жойни кетман бирла тахт этиб, кўчат қадайдурлар. Аҳли фаҳмга аёнки, ниҳолни қадаш бирла иш битмайдур. Уни бо оби-тоб суғормоқ, навдасини чилпимоқ, ўғутламоқ даркор. Шўро бобо бу юмушларни бағоят диққат, эътибор ила бажарадилар. Боғни бир қаторга шотут, дигарига янғоқ ёки анжир қадаб, арасига экин экмоқни канда қилмайдурлар. Албат, мардум ҳам қўл қавуштурмай, кўмак кўрсатурлар. Йил ўтуб, боғнинг миён қисмига шийпан бино этурлар. Бу арада Гирмон уруш эълон қиладур. Аҳли Маҳалла боғ неъматларидан баҳрамандлик топиб, жанггоҳдаги ўғулларга ҳам ботмонлаб қуруқ мева савғо қиладурлар.
Бадаз зафту зафар, яънеким Гирмон маҳв бўлғоч, Шўро бобо деҳама-деҳа пиёда юруб, бағоят кам қолган, мева навларни топадилар ва пайванд келтуруб, алар миқдорини бисёр қиладилар. Бо ин жумла, ашўла бўлғон Наманган алмасини дарак қилиб, Ўшдаги боғдан пайдо қиладилар. Бир замонлар номдор бўлган қимизак алма ҳам нишонсиз қолғон экан, ани Ургутдан, бир мусулмоннинг ҳавлисидан топадилар. Шўро бобо боғларида ноёб оқ олу, дилафрўз отлиғ нок ҳам бор эрди ва бисёр хушхўр эрди. Шу тариқ боғ ҳажми якчанд фарсанг ошади.
Аммо ногоҳ, фалокат юз кўрсатадур. Раис Ленин бирла Сталин расмларини келтириб, эътиқод ила боғдаги шийпан деволига тўрт тамонидан мехлайди. Бир маҳал шамол туруб, доҳийларнинг суратларини безавта қилади. Шўро бобо, илож топмай ҳар экки расмнинг ҳам ўртасига мех урадилар. Бечорага: “Доҳийлар юраги устидан мех урган” деб айб қўядилар ва олиб кетадилар.
Шўрлик Шўро бобо қамоқхона туруб, сартарош бўлиб ишлайдурғон куявига ( у кишининг ўғли йўқ эрди) бо ин жумла, раисга бот-бот номалар битиб, боғни сақламоқ, суғормоқ, чопмоқни илтижо қилиб сўрайдур. Ва арадан нақ ўн йил ўтуб қайтиб келадур. Боз ғайрат бирла дарахтзорни обод қилмоқ ташвишига тушадур.
Бу хокисор мўйсафед истиқлол эълон қилинмоғидан якчанд сол пеш дорулбақога равона бўлдилар. Раисимиз дарахтзорларни тузук назорат қилиб турди. Аммо бадаз як чанд сана “Боғ сотилар эмиш” деган савуқ гап пайдо ўлди. Иби, дедук, о Шўро бобонинг боғи қўй ёки эчки эрдимики сотулса. Ҳамалга чиқиб, ростдан ҳам якчанд чапдаст чаққонлар пайдо бўлуб, дарахтларга арра солмоқ, ерни тахлаб, қум, шағал келтирмоқни бошладилар. “Бу жой амалдорларга дача бўларкан”, деган авоза тарқалди.
Аниқ қилмоқ умеди бирла боз раисга рўбарў ўлдик. У дедики: “Калхоз барҳам топди, эмди боғни хўжайини ман йўқ.” “Магарам шундоқ ўлса, ким хўжайин,” савол ташладук. Раис чап-у ростга хавотир бирла назар ташлаб, шаҳодат бармоғини юқори кўтарди ва башқа бир гап демади. Бадазон Мурод муаллимнинг қистави бирла дача қурадурғонларға рўбарў бўлдук. Алар иддао бирла варақ-варақ қоғозларни биннимиз тагига тиқиб, анга фалон фалон арбоблар қўл қўйғонини зарда қилдилар.
Равшан ўлдики, бу жойга Тошканда ишлайдурғон бонк хўжайини, прокурор, магазинчи ва дигарлар иморат қурмоғни бошлаган эрканлар. Аммо Мурод муаллим қайтмади. Тошканга ёзмоқ ташвишига тушди.
Бир куни денг, дачага бориб, соҳиби бонк иморатини қадамлаб турса, дарундан бир мардак чиқиб, хуштакаллуфлик ила салом берибдур ва бадаз пурсу пос Мурод муаллимга изҳори дил қилибдур: “Иморатга бир мўмин-мусурмон қаравул ахтарурман. Бу жойга келиб ётмоғи керак. Ойига фалон миқдор маош берурман. Маҳаллалик бўлсангиз, шундоқ бандани топмоққа кўмак этурсизму. ” Мурод муаллим бу одам пичинг-у писханд қилмоқда, деган нохуш фикр бирла сукут қилибдур. Локинда кўрсаки, ул мардак дилдан зорланиб сухан этмоқда. Боз устига, тилга олган ақчаси муаллимнинг маошидан уч баробар ортуқ. Муаллим сир ошкор этмай ва масалани дудмал қилиб, кулбасига қайтибдур. Содир ўлғон воқеотни, иттифоқо заифасига гапурган экан, аёл тутоқиб дебдуки: “Сабилгина қолсун ўша мактаб! Ташланг, бу жойга қаравул бўлунг. Кўрмайдурсизми, деҳада ҳаммадан қашшоғ-у ночори бизлар. Маошингиз егуликка ҳам етмайдур. Бозуд қайтиб боринг, токи башқа эга чиқмасун ёки ул мардак суханидан қайтмасун.”
Мурод муаллим боз сукут бирла фикр қилибдур. “Агар рад қилсангиз, ўзум бориб қаравуллигини оладурман, ўша жойга бориб ётадурман,” авоз кўтарибдур аёли.
Бадазон Мурод муаллим боз изга қайтиб, қаравулликни олди. Локинда бандани мактабдан ҳам жавоб бермадилар. “Сиз мактабда ягона мардаксиз, дебди мудира, кундуз балаларни ўқутуб, шабона у жойга бориб ётинг.”
Саратонга келиб, Шўро бобонинг боғларидан якчанд амалдорлар, серпуллар бирла жиянбаччамиз Қўчқорбек, Жонсарак биргад ҳам жой олдилар.
Аммо қай тариқа соҳиби замин бўлдилар, қайбир нафси ўпқон амалдорнинг оғзига не миқдорда пул бирла урдилар – пинҳон ўлуб қолди.
Локинда шуниси аёнки, “дача” деб аталадурғон бу қўрғонга алоҳида газ, сув қубури тортдилар, кўчаларини равон қилдилар.
Хай эмди насиб этғон ўлса, Найнавимизга ҳам бу жойдан бирор парча томарқа тегиб қолар, деган умедда дуойи жонини қилиб юрибмиз.

Салом, ҳаёт

"Буни ҳаёт дебдилар ёки
ўғлим Улуғбекнинг кундалиги" туркумидан

Ниҳоят, бугун – 1970 йилнинг 1-июнь куни, нақ туш маҳали дунёга келдим. Қани, ҳаёт деганларини ҳам бир кўрайлик-чи, қанақа бўларкан?!
Илк бор ҳис этганим, вужудимдаги зирқироқ оғриқ ва мен ҳали кўникмаган совуқ муҳит эди. Овозим борича чинқириб йиғлай бошладим. Кимдир мени даст кўтариб олди ва илиққина сувда чўмилтирди. Фарёдимга эса ҳамон қулоқ солишмасди.
– Уч ярим кило, – деди мени тарозига қўйган ҳамшира шеригига.
Аслида мен сал кам тўрт кило эдим. Кўра-била туриб, тарозидан уриб қолишди-я! Дунёга келганим заҳоти оғриқ, совуқ ва қаллобликка дуч келаман, деб ўйламагандим. Бундай пайтда йиғламай куласанми киши?!
– Намунча бақиради бу, – деди жавобан доя опа жеркиганнамо қилиб, – истасанг шу...
– Буни ҳаёт дебдилар – чидаш керак, – давом этди иккинчиси. Сўнг мени оппоқ чойшабга ўрашди. Мазза қилиб ухладим.
Уйғонсам, бир талай чақалоқлар орасида ётибман. Уларни сизга таништирардим-у аммо номларини билмайманда. Зотан номларини бу нодон чурвақаларнинг ўзлари ҳам билишмайди. Чунки уларга ҳали ном қўйилган эмасда! Менинг исмим ҳам баҳслироқ. Уйимиздагилар ҳануз бир тўхтамга келолмай ҳалак. Агар ҳақиқатдан ҳам ўғил бўлиб туғилсам, бувим Иброҳим бўлишимни, дадам Зарафшон, ойим Улуғбек деб аталишимни исташади. Менга эса барибир.
Ажабо! Ёнимдаги қизалоқ нега чинқириб йиғлаяпти экан-а? Йиғлоқи. Бу ёнимдагиси ҳам бошлади... Демак мен ҳам кўпчиликдан четда қолмаслигим керак! Ҳаммамиз жўр бўлиб йиғлаётган эдик, доя опалар келишди-ю, бизни кўп кишилик аравачаларга юклашди. Сўнг номерларимизга қараб, ойимизга улашиб чиқишди...
Бемажолгина бўлиб ётган ойим мени авайлаб бағрига босди. Энтикиб кетди, қувончдан бўлса керак, кўзларига ёш олди. Мен мазза қилиб сут ичдим.
Она сути. Бу ҳароратли неъмат илк бор бўм-бўш ичакларим, ҳувиллаб ётган ошқозонимни тўлдирди. Назаримда олам мунаввар бўлиб кетди. Яна ухладим.
* * *
Бугун уйга кетармишмиз! Эҳ, нақадар соз! Ҳаммадан ҳам ойимнинг шодлиги беҳудуд.
Каминага рухсат беришдан олдин врач аллақандай ҳужжатларни тўлдирди. Кеча дадам олиб келган туғилиш гувоҳномамни очиб, эшитилар-эшитилмас уқиди ва дафтарига қайд эта бошлади.
– Раҳматов, Улуғбек Нусратович. Жинси–эр. Туғилган жойи – Самарқанд район, Даштаки боло қишлоқ совети. Ҳа, тузук.
Тузук эмиш. ғалати-ку бу– катталар. «Эр» деб ёзишганини ҳам кечириш мумкин. Аммо туғилган жо¬йим масаласи ҳам чалкаш. Камина Самарқанд шаҳридаги биринчи туғруқхонада дунёга келганимни барилари балодай билишади-ку! Нега энди кўра-била туриб нотўғри ёзишади?
Майли, садқаи асаб!
Майли, хайр, киндик қоним тўкилган даргоҳ!
Хайр, оқ халатли меҳрибонлар!
Мени ҳамшира опа кутариб олиб, худди ўзи туққандай тантанавор йўл бошлади. Ойим ички бир ҳаяжон, беҳудуд бир энтикиш билан бизга эргашдилар.
Эҳ-ҳе, ташқари нақадар кенг, ёруғ, сарҳадсиз... Бўсағада бизни анчайин киши кутиб ўтирган экан. Энг аввал одмигина кийинган кампир (бувим бўлсалар керак) биз томон интилиб, ойимнинг пешанасидан ўпдилар, кейин каминанинг. Ҳамшира опанинг чўнтагига бўлса аллақандай увада қоғозни солиб қўйдилар. Дадам андак каловланиб тургач, қўлларидаги гулни ойимга тутқаздилар. Унинг ҳиди, дилкаш бўёқлари сержило эди. Шофёр амаки машинасини бизга яқин
тислаб, эшикни очди. Мени авайлабгина кўтариб олган бувим олдинги ўриндиққа, қолганлар эса орқага ўтиришди. Машина катта йўлга тушди. Кўча кенг, узун гавжум эди. Серташвиш одамлар, ғизиллаган машиналар бир-бирларига гал бермай саросималанишарди.
Кабинадагилар нуқул кулишади. Хазил-мутойиба қилиб, ойим билан каминага ҳамду санолар ўқишади? Назаримда ҳаёт деб аталган бу дунё жуда хушчақчақ қурилгандай. Омон бўлсак, кўраверамиз.
Мен узун йўл ҳақида ўйлайман: у олисмикин, қийинмикин?! Шу хушфеъл ва сертабассум одамлар менга ҳамиша ҳамроҳмикинлар?!
Уйимизда анча-мунча киши кутиб ўтирган экан. Улар ҳам хуррамлик ва ҳаяжон билан бизни қуршаб олишди, ойимни қайта-қайта муборакбод этишди, каминага ҳам ширинзабонликлар қилишди. Мен эса ўзимни уйқуга уриб ётавердим. Шуниси маъқул. Тантаналардан талтайиб кетиш эркакнинг иши эмас.
Хонадонимизда чинакамига байрам бўлиб кетди.

пятница, 10 июня 2011 г.

КАЛВАК МАХСУМ НОМАЛАРИ

НОМА № 3

Бугун – Наврўз. Мелодий 2011 йил 21-март, ҳижрий 1342 йил ҳамал ойи.
Бир ҳафтадурки, тилвизорда сумалак-у, кўпкариларни ва кўклам хуррамликларини намоён қиладурлар. Бисёр ҳам нозанин сухандонлар Шўролар замонида бу ийд ман қилинғонини такрор этмоқдин чарчамайдурлар.
Локинда, бу – ялғон гап. Бизнинг бобо-ю, момоларимиз Некалай замонида ҳам, Сталин подшолигида ҳам, иншоолло, байрам қилганлар. Хрушчев, Брежнев, Горбачев ҳукмдор бўлғонларини эслайдурман. Чойхона чиқиб, то саҳар сумалак пиширур, дилхушлик қилур эрдик.
Фақат истиқлолдан экки йил аввол бир мусулмон занакча тилвизорга чиқиб, урусилаб дедики: “Эмди Наврўз байрам – бекор. Бу бизнинг байрам йўқ. Наврўз, форсийларнинг идидур. Аталмоғидан аён. Ани Туркияда ҳам нишон қилмайдурлар.”
Эшитдимки, бу занакча арбобдур, эмди жанозани ҳам таъқиқлайдур.
Ана – бетамизлик! Фикр қилдимки, узоққа бормайдур. Ўша баҳор, ноилож Панжакент боруб байрам қилдук. Ул шаҳрдаги қавмлар дедиларки: “Уруссиянинг Янги йили, 8-Мартини нишон қиладурсизлар-ку, эмди Наврўз бегонами? Охи, биз бир халқ-ку! Боре таомилу, байрамларимиз маники ё саники бўлмаган. Не боис исён қилмайдурсизлар?”
Йил ўтуб, Ўзбакистон тахтига муҳтарам ...ов ўтурдилар ва ҳазорон шукрки, Наврўзни катта байрам деб эълон қилдилар.
Йўқ. Ул зоти бобаракнинг илк фармойишлари мардумларга томорқа-ер ажратмоқ борасида эрди. Локинда бу хусусда ўтлаб кетсам ва сиз дағе дилтанг-у дилғаш бўлурсиз деб андеша этурман. Бақиясини фурсат топиб айтурман.
Зеро сухан Наврўз хусусида эрди.
Ўйимизда тараддудни бир ҳафта пеш бошлаган эрдик. Аввол ўзимиз ва келиннинг ўйидаги темир печларни чиқордук. Мана, тўрт йилки, бу матолар жонимизга оро кирур.
Аларни ҳавлига чиқорадурғон маҳалимиз мавлоно Муқимийнинг “Таърифи печ” отлиғ ашъорларини хотирамда тикладим ва боғчада тарбиятчи бўлуб ишлайдурғон келинимга савол бердим. “Сиз Муқимийни биладурсизми?” “Эшитганман, локинда...” Ўғлум, бо ин жумла, тўққузинчида ўқуйдурғон қизимиз Маржонага берган сўроғимга ҳам худди шу тариқа тумтоқ жавоб олдим. “Агар истакларинг ўлса, ул зотнинг шеърларини қироат қилиб берур эрдим” дедим. “Давай, давай”, деди Найимбек.


Савуқ қаҳр қилса, оромижон печ,
Дегайлар баъзи нодонлар: ямон печ.

Эшикдан қалтираб кирсанг иситгай,
Ки мушфиқ волидангдек меҳрибон печ.

Зимистон фаслида қурсанг ўйунгга,
Ҳузури дил, чун боғ-у бўстон печ

Чу тортиб келса лашкар қору борон,
Ўзи танҳо қочурғай, қаҳрамон печ.

Келур на сандали тўғри, на гулхан,
Чиқарғонин Муқим, этсун амон печ.

Бадазон волидайи муҳтарамайнни хотирладим. Ул меҳрибоним араби ҳарфни равон ўқур эдилар. Жамшед номлиғ подшонинг Наврўзи ажамда қилғон базми жамшедлари, ҳафталаб давом берган шоду хуррамликларини ўқуб берур эрдилар. Буларни баён этдим ва жигарларим одоб сақлаб гўш қилдилар. Бул рафторимдан ўзум ҳам сарафроз ўлдум.
Наврўздан ҳафта аввол дедиларки, рўзғор боши йигирма минг сўмдан йиғурмиз, ҳалиса пиширурмиз, артислар келур, зану мардга зиёфат берурмиз! Бад бу гап бекор ўлди. Хабар бердиларки, Московдан Қўчқорбой келиб, жаъми харажотни гарданга олибдур, боз якчанд детдом балаларни қўлини ҳалол қилур экан.
Бул хушхабардан хуррамлик топдук.
Мани гумроҳ бадаз бул хабар, ўйига бориб, ани кўрмоғим, муборакбод этмоғим зарур эрди. Аммо Московдан хайри хушни насия қилиб қочгоним, бир замонлар ани иддао бирла “ҳанги” деб урушгоним ва фурсат кечиб, ул жойдаги зино ишларим боис дилимдаги зоҳирий хавотирликдан андеша қилдим. Дейдиларки, белида дарди борнинг аёғи қалтирайдур.
Авволи шаб ҳаммомга алав ёқдук, майда-ю катта тозаландук. Саҳар туруб, сақол олдим ва бомдод намози савобини кўзумга ёш бирла падари бузруквор, модари муҳтарамайн хотираларига бахшида қилдим. Бадазон Жамилага дедимки: “Жонидан, фасон бўл, сурмани сурт, лабингни ранг қилсанг ҳам тузук бўлур эрди.” Шундоқ фармойиш бердим-у, назаримга Московдаги Марямхон намоён ўлди. Бояқиш хушрў ва хуб занак эрди, каминани дўст тутур эрди. Хай, эмди, худонинг ўзи кечирсун...
Шул маҳал чойхона тарафдан карнай-сурнай авози келди. “Ҳаммаларинг чиқинглар, кетдук”, фармойиш бердим.
Дарбозани беркитар маҳалимиз ҳамсоямиз Мўминжон ҳам келин бирла пайдо бўлди.
Эмди Мўминжон хусусинда айтадурғон ўлсам бисёр мўмин-мусулмонлиғини таъкид этмоғим зарур. Якчан солки, шаҳрдаги “Лабиғор” ошхонасида (Садриддин Айний ўйлари биқини) лағмон пиширадур. Аммо-локин лағмонни кифтини келтирадур. То ҳаттоки, дигар даҳа-ю, кентлардан ҳам бу жойга лағмонхўрликка келадурлар. Локинда ҳазорон таассуфлар бўлғайким, худо бу рўзғорни қулоқдан, боз аниқроқ дейдурғон ўлсам, тирноқдан қисган. Духтур-у, азойимхонларга бисёр пул тўкдилар - наф бўлмади. Бот-бот ўзум ҳам аларга фарзанд ато эт, дебон худога зорланурман.
Наврўзгоҳимиз одамга тўлиб кетган эрди. Сариқ сочлари шаббодада паришон бўлган, хушқомат, хушрў заифа қўшуқ айтар эрди:

Оҳ этарман, оҳ этарман, оҳларим тутсун сани,
Кўз ёшим дарё бўлуб, балиқлари ютсун сани...

Хотирамга лоп қилиб, боз Марямхон тушди. Фикр қилдимки, ул париваш манинг ҳажримда фарёд чекадур. Дорбозлар ҳам таклиф этилган чоғи, дор тиклабдурлар. Аммо алар тамошони то ҳануз бошламаган эрдилар.
Бир маҳал, қарасам Илҳомбек милиса бирла Қўчқорбек гапзанон қилиб турибдурлар. Каминани кўруб, жиянбаччамиз бағр очиб келди. Ман ҳам ачош қилдим ва дийдамга ёш келди. “Даданг бобаракат инсон эрди”, дедим йиғлаб.
Гап бундаки, Қўчқорбойни жиян атасак ҳам, асли жиянбаччадур. Раҳматлик катта апамизни катта қизини фарзанди. Дадаси жарроҳлик маҳали, шундоғ теғ тагида бандаликни бажо келтурди. Бала у вақт Московда ўқурди. Ўлукни моргдан ўзум келтириб, ўзум тупроққа қўйдум. То унгача Қўчқор етиб келарму деб бир кун меҳмон ҳам қилдук. Аммо чамаси, ноиложлик бўлди.
“Тағо, о не боис қочиб келдингиз Московдан”, сўроқ айлади кулиб “Шул эрдиму сиздан умед?” “Ҳа эмди, шундоқ бўлди”, дудмал жавоб қилдим. “То ҳаттоки, охирги моянангиздан ҳам воз кечиб, қочибсиз. Кассир манга бериб юборди.” У шундоқ деди-ю, киссасидан бир даста пул чиқорди. Кўк пулни кўруб кўзум ўйнаб кетди. Одамлар кўрмасун, деган андеша бирла бозуд қўлтуқ киссамга тиқдим. Боисики, бу бандаларнинг аксари долларни кўрмаган ва ани тамошо қилмоқ иштиёқини пайдо қилса, нохушлик бўлур деб фикр қилдим.
Бизни усталга таклиф қилдилар. Аввол марду заифалар алоҳида ултурур эрдилар. Эмдиликда ҳар киши рўзғори бирла ўтурмоғи таомилга киргони боис боримиз саҳнага наздик жойдан ўрун олдук. Дастархонга ноз-неъматлар тортилғон эрди, боз келтурдилар. Ашўлачи заифа жойига бир мардак чиқди ва раққосага имлади.
Атроф ғала-ғавур ва ханда, локинда калламга бир нимарса кирмас, хаёлим бисёр паришон эрди. Боиси, киссамдаги Амриқо ақчаси алав бўлуб дилимни кўйдирур, пишак бўлуб тирнар эрди, боз тушуб қолмасун, кимса билмасун, деб хавотирим ортур эрди. Хусусан анинг миқдорини аниқламоқ ҳирси ором бермас, бу жумбоқни бозуд билгим келур эрди. Кўзум раққосада хиромида бўлса ҳамки, қўлум киссамга эрди ва пулнинг салмоғини бот-бот тахмин қилур эрдим.
Инсон пулни кашф этгандан буяғига унга зориқиб яшайдур, дейдилар. Бепуллик, мўҳтожликдан ўзи сақласун! Бундоқ нохушлик бамисли чилвир кекирдагингни қисур, ғуссангни чандон оширур.
Киссамдаги маблағ бамисли орзу ниятларим, ҳавасларим, саодатим сароби эрди ва каминани алавлантирар эрди. “Ўтуруб туринглар, бир ўйга бориб кўрай, инкубаторни ёпдимми-йўқми, деб гумон қиладурман” баҳона қилдим. Ва дарвозадан кирган маҳали лелаларим ларзон бўлуб пулни санадим. Нақ минг доллар чиқди. “Қўлларинги ўпурман, Қўчқоржон, деюр эрдим ғойибона, сан учун бу чойчақа мисолдур, локинда Ўзбакистонда бисёр қулфларни очадурғон калитдур.”
Қайтиб борсам, Илҳом милиса ҳазилу рост аралаш таҳдид бирла башорат бармоғини тебратиб деди: “Акаи Калвак, секретингизни биладурман. Кўкини ёшурун жойга қўюб келдингиз. Ҳа, пул ўлсун! “Зар пинҳон, зан пинҳон”. жавоб бердим Боз бир секретингизни биладурман, аммо...” Дилимга алав тушди, бу баччағар Московдаги рафторларимдан хабардор ўлмаган бўлсун, деб хавотирим зиёд ўлди.
Шул маҳал дорбозлар сардори халққа мурожаат қилди.
“Муҳтарам мусулмонлар! Илтижо қиладурман, қўлларингни дуога очинглар. Ҳозир мана шу гўдагим сим устига чиқадур ва ҳунар кўрсатадур. Илоҳо Оллоҳим ани ўз паноҳига олган ўлсин! Омин! Оллоҳу Акбар!
Шу дам бир бала қўлида лангарчўп денг, ғизиллар сим устига чиқиб кетди. Халойиқ ҳайратдан яқо тутди. Бад бала чунонам ҳунарлар намоён қилдики, тасаннолар дедим. Аз ин жумда кўзини боғладилар ва ул боз нописанд, сим устида сурнай бирла ноғора оҳангига ҳамоҳанг рақс қилди.
Бадазон саҳнага бир урус заифа тўрт ўғул балани олиб чиқди. Алар тўрт-беш ёшларда бўлуб, ранглари андак синиққан, хомушроқ эрдилар ва бегоналардан хавотир тортур эрдилар. Бундан фаҳмладикки, бу бегуноҳлар детдомнинг етимчалари ва бугун қўлини ҳалол қилурлар. Умрингдан барака топгур Қўчқорбой балакайларга бирма-бир заррин чапон кийгизди, шойи белбоғ боғлади, тоқи кийгизди ва бағрига олиб бўса қилди. Сурнай андоқ нола қилур эрдики, заифу мард дийдасига ёш олди.
Аволлари камбағалроқ мардумларнинг ўғулларини тўй қилур эрдилар, аммо эмдиликда ундоқ кишилар ор қиладурғон ўлдилар ва ҳар наврўз тўй қилмоқ учун детдомдан бала келтирурлар.
Шу муддат бисёр қизиқ, ҳаяжонбахш воқеа содир ўлди. Ҳамсоямиз Мўминжон саҳнага чаққон чиқиб, бир балани ачош қилиб кўтарди ва мардумларга, Қўчқорга зорланиб тавалло қилди: “Бародарлар, Қўчқоржон, бу балани манга олиб беринглар! Аҳволимни билурсизлар! Анга тарбия берурман, бобахт қилурман! Чароғимни ёқадурғон бўладур.”
Буниси поён топмай, гуркобимиз Рауфбек ҳам чопиб чиқди. “Биродари азизлар, деди, ман ўлсам, гўрларингни ким қазийдур. Бунисини манга олиб беринглар”...
Гап бундоқки, Рауфбекнинг аёли тўрт қиз туғди, аммо ўғул пайдо қилмади. “Ман бу балани тарбия қиладурман, гуркобликни ўргатурман” давом берур эрди бечора, нолиш ва тавалло бирла.
Саҳнага боз уч-тўрт одам саросима чиқиб, балаларга соҳиблик қилди. Бир маҳал бирав либосимдан тортиб қолди. Қарасам, Жамила, ашки шашқатор: “ Дадажониси, тез чиқинг, биттасига эга бўлунг! Ўзум чўмилтурурман, бағалимга олиб ётурман. Аларнинг кўзига боқинг. Шавқатингиз борму? Бўлунг, баракс бизга етмай қоладур.” “ Шукр, уч ўғлимиз бор-ку, жонидан” “Оббо,эмди ўзим чиқурман”, деб тараддуд кўрган маҳал, Илҳомдек милиса мардумни тартибга чорлади: “Қани, ҳамма ўтурсун, тез-тез деб турубман”, андак авоз кўтарди. Халойиқ ўтурди ва диққат қилди. “ Қулоқ беринглар, бу балалар қўй ёки эчкимики, тақсимлаб берадур. Давлатнинг тартиб-қоидаси бор. Балани олмоқ учун ҳужжат лозим, рухсат талаб қилинадур. Мана, детдомдан келган апамиз ҳозир бу хусусда батафсил фикр берадурлар.
Урус занак ўз забонида тушунтирмоққа киришди. “ Во-первый, ман бу етимчаларни олиб келдим ва элтиб топширмоққа мажбурман. Во-второй, мана бунисини онаси бор, Арабистонга эрга теккан. Йилга бир келиб, хабар оладур. Бунисини ҳам эгаси бор. Дадаси тирик, аммо кўп ичадур, алкашдур. Шул боис бала бизда яшайдур. Эккитасини одами йўқ, локинда аларни қўлга киритмоқ учун ҳайъат рухсати ва албат, сардоримиз ижозати керакдур.
Шу маҳал Қўчқорбек бошиддат саҳнага чиқди, занак бирлан гуфтигу қилди ва тахмин детдомнинг сардорига сим қоқди. Кўҳна шинослар экан чоғи, қуюқ салом-алек қилдилар. “ Келмадингизку? Ҳа шундоқми? Билурсиз тўрт ўғлингиз бизда, аларни суннат тўй қилиб турибмиз. Локинда эккитасини олиб қоладурмиз. Ҳа,ҳа, иложини топинг. Бисёр ибратбахш рўзғорлар. Айтган қағозингизни Илғомбек ака етказадурлар. Биз хизматингизга бормиз. Ман гарантия берадурман. Бўлдими? Эмди бу гапни аёлга ўқдурунг.”
У шундоқ деб тилифонини урус занакка берди. “Ладна, ладна” деди бадаз гуфтигў бу ҳам ноилож.
“Мўминжон ака, Рауф ака, чорлади аларни Қўчқорбек, олинглар бу балалар эмди сизнинг фарзанд!”
Мўминжон бирла ака Рауф кўзда ашк бирла экки ўғулни бағрга босиб шодон кетар маҳали Илҳобек милиса огоҳ қилди. “О, тўхтанглар, қўлини ҳалол қилайлук.” “Ўзумиз суннат қиладурмиз, халққа тўй берадурмиз” дедилар алар баравар авоз бирла.
Ўйга бадаз пешин қайтдук. Аввол пулдан хабар олдим – турубдур. Хотиржамлик топиб, инкубаторни очсам, якчанд чўжалар пайдо бўлибдурлар.
Оҳ, аларнинг тухумдан чиқмоғини тамошо қилсангиз, беҳад сарафроз ўлурсиз, завқингиз чандон ошур. Чўжа сариқ тумшуқчаси бирла тухумни тешур ва бесабрлик ила авоз бериб, ўзига йўл очур. Бир машаққат бирла берун чиқиб, онасини ахтарур. Ва нимаики жонзод ёхуд бежон ҳаракат қилса, анга эргашур.
Сайисхонадан бедонани эски қафасини топиб, тўрттасини анга жойладим. Бадазон Мўминжоннинг эшигини қоқдум. “ Мўминжон, дедим у пайдо бўлмоғи баробар, ўғлингга чўжа келдурдум.” Шод ўлди, бояқиш. “Науфал, кел амак санга чўжа келтирибдурлар,” авоз берди. Бала андак бегона кўруб, наздик келди. Номини айтмоққа забоним келмагани боис савол айладим: “Сани Найимбек атасам майлиму?” “Истамайман, қавоқ очмай жавоб берди ул, номим – Науфал.” “Хуп, майли, жавоб қилдим, Науфалжон, бу чўжаларни санга келтурдум. Парвариш қил, отажон,”
Бала ним табассум бирла аларни олди.
Ўзум ҳам сарафроз ўлдум.

ФАҚАТ ХЎРОЗ ҲАҚИДАМАС

"Буни ҳаёт дебдилар ёки ўғлим Улуғбекнинг кундалиги" туркумидан


Ўзбек тили ва адабиёти фанидан конспект дафтаримни варақлаб, завқовар саҳифаларни топишингиз амри маҳол. Грамматиканинг чигал қоидалари, жўн диктантлар, турфа мавзулардаги баён ҳамда иншолар... Исҳоқхононинг анчайин талабчан муаллим эканлигини таъкидлаб ўтишим керак. Масалан, Артур бир амаллаб диктант қораласа, қувониб «беш» қўядию, мен нисбатан мураккаб мақолаларни таржима қилганимда ҳам бу баҳони кўзи қиймагандай бўлиб тураверади. Аммо бундан заррача ўкинмайман, баръакс ҳазил аралаш хасислигига шаъма қилиб, айтганини дафтарга тушириб келавераман.
– Агар, – деди бир куни очилиб, – бирорта парранда ёки жониворнинг ҳаётини кузатиб, дафтарга тушириб келсангиз, чўнтагимда олиб юрган ягона «беш»¬ни сизга тақдим этардим.
Мен баҳога унчалик қизиққаним йўқ, аммо вазифа қизиқарли бўлиб туюлди. Зоологиядан фенологик назорат ўтказиб, қалдирғочнинг ин қуриш жараёнини кузатгандим. Нар ва мода қалдирғоч соатига неча бор лой ташиди-ю уни қай тариқа ёпиштириб кетганини қоғозга туширгандим. Аввалига ана шу жараённи жилла кенгайтириб, чуқурлаштириб, домлага тақдим этмоқччи бўлдим. Кейин фикримдан қайтдим – шундай самимий одамга нисбатан алдам-қалдам иш тутгим келмади. Кейин эса ўйлаб-ўйлаб ҳамқишлоғимиз Рофе амакининг даканча лақабли бахтиқаро хўрозининг қаламга оладиган бўлдим.
Мазкур воқеани дафтарга туширишдан олдин уни бор бутунлиги билан ҳикоя қилиб бермоқчиман.
Аввало шуни ёдовар қилиб қўйишим жоизки, бу саргузашт фақат хўроз ҳақидамас. Шунинг учун гапни унинг соҳиби – Рофе амакидан бошлаганим ўринли.
У киши Самарқанддаги «Красный двигатель» заводида ишлайди; билишимча, тракторлар учун поршенлар ясайди. Рофе амаки хушфеъл ва муте одам. Муте одамлар хоксор бўлишади, аммо шуниси ёмонки, дуч келган қаланғи-қасанғи уларни оёқости қилиб кетгиси келаверади. «Бизнинг заводдай яхши корхона йўқ, дейди кулибгина Рофе амаки эрталаб ушлаб кетишади, кечқурун келтириб, қўйиб юборишади». Автобусда олиб бориб, олиб келишларини таъкидлаш яхши, албатта. Аммо киши ўзини бу оҳангда ерга уриб гапиришига не ҳожат?!
Камбағал бўлса ҳамки, бундан зиғирча дилғаш бўладиганлардан эмас у киши.
Рофе амаки яшайдиган ҳовли катакдайгина бўлиш билан бирга учбурчак ҳам. Сабаби: ота-она вафотидан кейин даргоҳ учга бўлиниб, мазкур оилага теккани шу бўлиб қолган. Тўғри, тақсимот пайтида анча-мунча дилсиёҳликлар ҳам бўлиб ўтган. Рофе амаки-ку ўз вазминлигида турган, аммо хотинлар бир-бирларини роса балчиққа булашган. Девордармиён акасининг хотини Офият (қўшнилар Офат келин дейишади. Унга худонинг ўзи тенг келсин). Рофе амакининг гадодай қашшоқлигини, хотинининг бозорчилигини ( у жияк тўқиб сотади) юзига солган. Аммо гап Рофе амакида ёки унинг ночор аҳволи, катакдай (учбурчак) ҳовлиси хусусида эмас, балки бирданига кўпчиликнинг оғзига тушган... дакан хўрозида.
Биз таърифламоқчи бўлган жангари хўрозни Рофе амакининг хотини Панжакент бозоридан харид қилганида чий-чийлаб юрадиган жўжа бўлган. Жияк сотгани борган аёл оловдек товланаётган жўжаларни кўриб, ҳаваси келади ва бештасини сотиб олади. Унинг биттаси йўлда нобуд бўлади, қолганларининг иккитаси хўроз, иккитаси макиён бўлиб чиқади.
Кунлардан бирида амакининг еттинчи синфда ўқийдиган ўғли икки жўжахўрознинг жиққамушт бўлиб уришаётганини кузатиб туради-ю, ғолиб чиққанига меҳр пайдо қилади.
Тағин бир куни ҳалиги бола даканчанинг ўз акси билан уришаётганидан воқиф бўлади. Кимдир деворга суяб қўйган тошойнадаги акси билан чинакамига жанг қилиши уни қизиқтириб қолади. Сўнг бу шавқовар спетаклни бот-бот такрорлаб, хўрозча шижоатини дадасига, дўстларига ҳам кўрсатади.
Орадан бир йил ўтиб, даканча таниб бўлмас даражада ўлғаяди. Ана паҳлавонларга хос виқор билан қадам босишлар-у, амалдорларга хос дўқ-пўписалар! Оёқлар йўғон, узун; панжалар темирдек бақувват, нигоҳлар қарчиғайникидек ўткир, тирноқлар шамширдек тез. Дўриллаган овозларда зардаю важоҳат! Қўшни ҳовлилардаги хўрозларгина эмас, итлар ҳам зириллаб қолишади ундан.
Даканчанинг қўшни ҳовлидги рақиби хусусида сўзлашдан аввал бу даргоҳдаги одамлар ҳақида тағин бир бор тўхталиб ўтишга тўғри келади. Мазкур ҳовлида Рофе амакининг акаси жангари хотини билан яшашини айтиб ўтган эдик. Ўшанда – овсини жўжа харид қилганини эшитиб, бу аёл бирайўла ўнта оқ жўжа олиб келади. Улар ҳам балоғатга етиб, олди тухумга кирганини айтиб ўтишим керак, албатта.
Даканча ўшанда илк бор баланд деворга сапчиб чиқди-ю, чиннидай оппоқ товуқни кўриб, юраги ҳипқириб кетди. Томирларида шимол қони гупираётган бу оқтомоқнинг кўкраклари бағоят бўлиқ, дудоқлари силлиқ, оёқлари жажжи эди. Даканчанинг хўрозларга хос шаҳвоний ҳирси кўпириб турганда бошқа товуқлар ҳам пайдо бўлиб қолишди. Бу ойимтиллаларнинг ҳам бари оқ либосда бўлиб, ўзлари сервиқор-у серноз эдилар. Наҳотки шунча таннозни қўриқлайдиган, уларнинг эҳтиросини қондирадиган хўроз бўлмаса?! Йўқ, бор экан, аммо шуниси ғалатики, уни расман товуқлардан фарқлаш мушкул эди: ранги оқ, бўйни, оёғи қисқа. Фақат шалпайган тожи, осилган бақ-бақасига қараб ажратса бўларди. Даканча бир лаҳза иккиланиб қолди. Унинг пастга тушгиси, ўша оппоқ паризодга мавҳум туйғуларини изҳор этгиси, донлар топиб бериб, кейин бебош эҳтиросларини қондиргиси келди, аммо табиат ато этган инстинкт, хавотир бунга йўл бермади.
Ҳовли поёни пастак тутчазорга туташиб кетган. Пилла қурти учун экилган тутчазор товуқларнинг энг мақбул сайргоҳи. Даканча мазкур хилватгоҳда юрган оқ товуқларни учратиб қолди-ю, ички бир қумсаш билан илк бор учратгани – оқтомоқни излади. У чеккароқда ёлғизгина сайр қилиб юрарди. Даканчанинг шаҳвоний туйғулари гупириб кетди. Бориб андак хушомадгўйлик, шакаргуфторлик қилмоқчи бўлганда, ҳалиги оқ хўроз қоматини ғоз тутиб, қа-қалаб қўйди: аниқроғи, даканчани сўкди, падарқусур! Гарчанд бу пўписа табиий ҳол бўлса-да, даканчага ботиб тушди. Ҳа, у ҳақорат эшитиб кетаверадиган лакалов, ҳезалаклардан эмасди: жавобан зардалироқ овоз чиқарди ва икки хўроз дуэлга чоғланаётган рақиблардай беҳудуд ғазаб билан бир-бирларига юзма-юз бўлдилар; бўйин патларини ҳурпайтириб, ваҳму важоҳатларини намоён этдилар. Улар ғазабнок нигоҳларини бир-бирларига қадаганча тикилиб қолишди. Йўқ агар рақиби бирини бўлиб ташланмаса, даканча, мухбирлар тили билан айтганда, низони тинч йўл билан бартараф этишга тайёр эди. Модомики, оқлар томон ҳамжиҳат бўлиб яшашга рози бўлмас, киборлик қилар экан, унинг ҳам хўрозлик ғурури жунбўшга келиши табиий. Рақиб унинг нақ тожини мўлжалга олиб, ҳужум қилабошлади. Аммо табиат дакан хўрозлар тожини қисқа, қаттиқ қилиб яратганини ҳисобга олмаганди у. Зум ўтмай ўзининг шапалоқдай тожи қонаб, курашишга халақит берабошлади. Кейин эса оқларнинг мағрур саркардаси ўз қаршисида навқирон ва анча-мунча курашларда чиниққан хўроз пайдо бўлганини ич-ичдан туйди, шекилли чекиниб қўяқолди. Таомил талабига кўра: даканча уни нарироққанча таъқиб қилиб борди-ю сўнг ҳеч гап бўлмагандай барини унутди. Аввал ўша оқтомоқ соҳибжамолга яқинлашиб, унга алланималар топиб берди, хушомадлар қилди. Сўнг... начора, хўрозчилик. Кечгача эса бошқа ойимтиллалар билан ҳам «шўхлик» қилиб қўйди.
Эртаси эса оқтомоқ тутзорга чиқавермагани сабаб боғ эшикдан кириб борди. Шундай бўлиши табиий ҳолдай оқ хўроз ҳам ўзини бир чеккага олди. Бевафо товуқлар хўжаларидан кўра даканчага кўпроқ ҳабиб бўлиб, мойилликларини изҳор этишган бўлишса ҳамки, у кўпроқ ўз малаги билан бўлди.
Шу тариқа даканчага тегишли ҳудуд сарҳади кенгайиб, у мазкур музофотнинг ҳокими мутлақи бўлиб бораверди. Эндиликда тутчазорни четлаб ўтадиган Обидашт ариғигача бўлган катта империя унинг тасарруфига ўтган эди. Ариқнинг нарёғида ҳам аллақандай хўрозлар овозини бот-бот эшитар, уларни зоҳиран хушламас, барини буйсундиргиси келарди. Ўа, бу атрофдаги талай хўрозлр у билан муросаю мадора қилишдан ўзга йўл йўқлигига ишонч ҳосил қилгандилар. Ана шу забту зафарларнинг бари унга куч ва ғурур ато этар; маҳорати ҳам такомиллашиб, тўлишиб борарди.
Бир куни даканча тутзор оралаб ҳарбий саркардаларга хос виқор билан юрганда, Обидашт томондан азимжусса хўроз нописандлик билан бостириб келаётганини кўриб қолди. У ўз авлодидан, яъни даканлар сулоласидан бўлса ҳамки жуда серсавлат, оёқлари ғайритабиий узун, йўғон; овозида оқсуякларга хос зарда, худписандлик, ашрафлик зоҳир эди.
Кутилмаган кибор меҳмон (балки босқинчи деса ўринли бўлармиди) Обидашт ариғининг нарёғидаги дан¬ғиллама ҳовлида яшашини, Қиём қимор деган бойваччанинг эркатойи эканлигини, лағат1 лақаби билан бутун воҳага донг таратганини, ҳар якшанба Афросиёбда бўладиган хўроз жангларида иштирок этиб, соҳибининг ҳамёнини қаппайтиришини; хўжаси бу арзандани канакунжут, қони сизиб турган тузланмаган гўшт билан боқишини даканча билмасди, албатта. Лекин мулкини топтаб келаётган бу худписанд кучли ва маккор эканлигини ҳис этиб, дили хуфтон бўлди. Табиат ато этган азалий таомилга кўра қоматини адл тутиб, акбарона қақиллаб қўйди: бу ерларни сўрайдиган заминдор борлигини аён қилди. Лаънати лағат бўлса шавкати ва нописандлигини атайин ошкорароқ намоён этиб, ҳирс тўла нигоҳларини товуқлардан узмаганича қадамини тезлаштирди. Вой, ғаркўз! Сурбет! Сендақа задагоннинг зорини!... Бу ердагилар чумолимидики, оёғинг остига алиб, эзғилаб кетаверасан?! Даканча макиёнлар орасидан яккакифт бўлиб чиқди-ю, рингга тушган боксчидай чоғланиб турди. Ногаҳоний келгинди саросималанмай, ортиқча ҳаракат қилмай, бошини жилла ҳам қилиб, босиқлик билан кузатиб турди. Даканча андак шошқалоқлик, қизиққонлик ва жаҳл билан унга ташланди ҳамда илк зарбдаёқ кўксига санчилган тиғдан жони зирқираб кетди. Ўа, лағат фақат чўқиб олишнигинамас, бирайўла оёғи билан тепиб, ханжардек ўткир тирноқларини ғанимининг кўксига санчишнинг кифтини келтириб қўярди. Нав¬батдаги ҳужумдан сўнг даканча гангиб кетиб, орқаси билан йиқилди, лекин чапдастлик билан ўрнидан туриб, беомон ва тенгсиз жангни давом эттирди. Қаршисидаги куч раҳм-шафқатсиз бўлиш билан бирга оғир вазнли эди. Даканча рўпарасида чандон устун ғаним турганини ҳис қилди ва ноилож, умрида биринчи бор чекинди. Лекин дилидаги беҳудуд бир интиқом, ғазаб ёлқинланиб қолаверди. Начора, ал-қасосул минал ҳақ, деган талаб фақат жамиятда эмас, табиатда ҳам ҳувайдодир.
Шундан кейин даканча бирор ҳафтагача тутчазорга қадам қўймади. Бу муддатда у учбурчак ҳовлига ҳам чиқмади, десак ноўрин бўларди – бот-бот қўшниникига ҳатлаб, оқтомоқ билан учрашиб турди. Аммо ҳалиги мустабид золим билан юзма-юз бўлишга ҳамон юраги дов бермасди.
Чекиниш ҳамиша ҳам мутлақ мағлубият эмас. Чунки, йиқилган курашдан тўймас деган қоида амал қилиб туради-да. Шунинг учун, гарчанд, юзи андак шувит, юраги зоҳиран зириллаган бўлса ҳамки, эрталаб деворнинг устига чиқиб, бир икки бор зардали қичқирди-ю, ўзини тутчазор томонга отди. Ўар қалай куни билан лаънати муштумзўрдан дарак бўлмади. Шунга қарамай, дилининг аллақаеридаги хавотир уни сергакликка даъват этиб турарди. Лекин кўп ўтмай яккаҳокимлик иштиёқи устун келиб, қанотларини қоққанича дағдаға қилиб қўйди: кейин соҳибжамоллар даврасида айш-ишрат қилиб юраверди.
Эртаси тушга яқин устига девдай бўлиб бостириб келаётган лағатни кўриб чўчиб кетди у; чекинмоқчи ҳам бўлди-ю, аммо макиёнлардан, айниқса, оқтомоқдан ҳижолат чекдими ёки умуман ғурури йўл бермадими – жангга ҳозирланди. Энди даканча ўткир тумшуқларини ишга солиш билан бирга иккала оёғини ҳам шашт билан олдинга чўзарди. Тўғри, у кўпинча мўлжални аниқ ололмас, аммо бу билан ўз вужудини ногаҳоний зарбалардан ҳимоя қилишга улгурарди. Золим ёв унинг бақбақаси ёки тожини мўлжалга олаётганини фаҳмлаб, маневрлар (таъбир жоиз бўлса) билан бошини олиб қочишни ўрганди. Бечора даканчанинг кўкси, бўйнидаги патлар юлиниб, бот-бот боши ва кўксига тиғ санчилгандай бўлар, аммо буларнинг барига сабот билан чидаб берар, ҳар бир зарбдан сабоқ чиқаришга ҳаракат қиларди. Зум ўтмай даққоқ ва бераҳм рақибидан, ҳарбийлар ибораси билан айтганда, талай тактика ва стратегияларни; ҳийла-найрангларни ўрганди. Аммо шуларнинг барига қарамай ҳар зарбдан кейин у орқага сурилиб кетар, чунки бундай пайтда лағатнинг оғир вазни иш бериб қоларди. Даканча тағин чекинди. Чунки лағат уни тобора деворга қисиб бораётганди.
Бокс ва футболда: муҳофазанинг мақбул усули – ҳужум, деган ҳикмат бор. Эртаси даканча кураш майдонига дадил чиқди-ю, ҳеч иккиланмай зилдай оғир, илондай маккор ғанимига ташланди. Икки томони тутлар билан тўсилган ўтлоқ устига талай заррин патлар тўкилди, нозик майсалар топталди. Бу гал даканча шунга ишонч ҳосил қилдики, агар у оёқларини ерга маҳкамроқ тираб, гавдасини олдинга зарб билан ташласа, чекинмаслиги мумкин экан. Энди оёқларини ишга солиш, бошини муҳофаза қилиш билан бирга рақибининг оғир зарбига ҳам туриб беришни ўрганиб олди. Тағин: қараса, лағат икки қанотини андак ёзиб жанг қилар экан. Бу билан тана мувозанатини сақлаб қолади ва даканчадай йиқилиб кетмайди.
Учинчи раундга келиб, ҳолдан батамом тойган бокс¬чиларни кузатганмисиз? Улар ашаддий рақибликларини ҳам унутиб, бир-бирларига осилганича нафасларини ростлаб олишади. Қирпичоқ бўлиб ўришаётган хўрозлар шу ҳолга тушишди: бир-бирларига елкама-елка суяниб қолишди. Худди шу лаҳзада лағат тағин бир пинҳоний макрини ишга солди: даканчанинг тожидан тишлаб, уни ерга босди. Оғриқ азобидан бечоранинг кўз ўнги қоронғулашиб кетди; ўлиб қолишдан чўчиди. Шунинг учун ҳам аввал жон талвасасида фар¬ёд чекди, кейин эса золимнинг чангалидан чиқиб бадар қочди. Лағат уни қувмай қўяқолди, чунки ўзи ҳаддан ташқари чарчаган эди.
Даканча жаъми ҳийла-ю найрангларни ўрганиш билан бирга муҳим, ҳа, жуда муҳим бир ҳақиқатни англаб олди: ғаним унга қараганда кексароқ эди – унга нисбатан тезроқ чарчаб қоларди. Ўалатида: тажриба-ю савлатдан ташқари куч ҳам бор, аммо ана шу қувват сарфлангач, уни тиклаб олиш қийинроқ кечади. Буни унинг ўзи ҳам яхши билади. Шунинг учун қувватни бағоят хасислик билан харжлайди, ўзини у ёқ бу ёққа ташламай, турган жойида жанг қилади.
Даканча бу гал узлуксиз ҳужум уюштирди. Ёвлашиб қолган бу икки вужуд энди бир-бирларига умуман тикилиб туришмас, аниқ маром, шиддат билан ташланишар, чекинишни эса ҳеч ким хаёлига келтирмасди.
Ўйлаб қоласан киши: нега табиат жаъми мавжудотларнинг эркак зотини бир-бирига ўчакиштириб қўяди? Нечун бу азоблар – мардликнинг машаққат синовлари?! Мулк учунми? Ор-номус учунми? Жуфти ҳалол учунми? Ахир, биз уларни онгсиз мавжудот деб биламиз-ку! Бу ҳаракатларнинг бари авлоддан авлодга ўтиб келаётган инстинкт деб ҳисоблаймиз. Гоҳ-гоҳида бу илмий хулосага шубҳа билан қараб қолади киши. Наҳотки бу ҳаяжонли, саботли ва гўзал кураш онгсиз олишув бўлса ?! Наҳотки тафаккур зарраси бўлмаса: бу ҳийлалар, шижоатлар ва тағин алланималарда?!
Майли. Биз табиат қонунлари ҳақида нимани ҳам билардик. Кўп ҳақиқатларни билмаслигимизни биламиз, холос. Билмаганимиз учун ҳам инкор этиб қўяқоламиз. Чунки бу усул жўн, осон.
Узоқ олишувлардан сўнг батамом ҳолдан тойиб, оёқ босишга ҳам мажоли қолмаган бу эркаклар оғизларини каппа-каппа очганларича икки томонга бабаравар чекинишди. Мазкур ҳолни шарҳлайдиган бўлсак, табиатнинг яшаш учун кураш деб аталадиган қонунини ёдга олишимиз, унинг мантиқини мададга чақиришимиз зарур бўлиб қолади. Мазкур қонуният талабига кўра тирик мавжудот ўз авлодидан бўлган душманини ўлдириши мумкин эмас! Кучлар тенг келганда, низоларга чек қўйилиши шарт!
Тўғри, қайсар одамлар бу талабни оёғости қилишди, улар бир-бирларини ўлдириш учун не-не маккорликлар, ёвузликларни ишга солишмади?! Майли чал¬ғиб кетмайлик: гап одамлр ҳақидамас, жониворлар хусусида кетяпти-ку!
Лағат шу даражада чарчадики, айни пайтда қочишга ҳам мажоли қолмаганди. У чекинди – рақиби Обидашт ариғигача қувиб борди.
Афсуски. Бу ҳам ҳали тўла маънодаги зафар эмасди. Ўанимни нақ катагигача қувиб бормай хотиржам бўлиш ясама тантана ҳисобланарди.
Ўтган кунлар давомида жароҳатлар битиб, курашга бўлган ташналиклари ошди ва душанба куни тушга яқин юзма-юз бўлдилар улар. Якшанбада эса лағат Афросиёбдаги даврага тушиб, Арабхона ҳамда Панжакентдан келтирилган икки номдор хўрозни қочиргани, Қиём қиморни тағин бир ярим минг сўмлик ютуқ соҳиби қилганини; зафарнинг тотли нашидаси фақат хўжасини эмас, хўрозни ҳам сарафроз этганини даканча билмасди, албатта.
Ўакам: «бокс» дея беомон ва бешафқат курашга фатво берганидек, иккала хўроз ички бир ҳукму даъват билан кураша тушдилар. Бугун сўнгги жанг бўлиши, тутчалар орасида бошланган интиқом ё учбурчак ҳовлида ёки Обидашт ариғининг нарёғидаги серҳашам даргоҳда якун топмоғи мантиқ тақозоси эди. Қонли машмашаларга барҳам бериб, зафар замзамасини суриш пайти келганди.
Жанг давом этарди!
Табиатнинг тағин бир жумбоғи хусусида хаёл суриб қоласан киши. Атрофдаги товуқлар, ҳатто хўрозлар ҳам ор-номус, ҳаёт-мамот жангига ўта бефарқ, беъэтибор эдилар. Одамлар бўлганда, бир-бирларини ажратиб қўйишарди. Йўқ, ажратишдан олдин аллақандай манфаатларни кўзда тутиб, тарафкашлик қилишарди ва зиддият жиддиятга айланиб кетарди. Табиатда эса буларнинг ҳеч бирига ҳожат йўқ. Ўрмонда кучлилар яшайди, деган қонуниятни эшитган чиқарсиз?! Табиат кучлиларни сийлайди. Мадомики шундай экан, улар ўз қудратларини мардона намоён этмоқлари шарт!
Даканча чекинди. Аммо бу ҳийла эди. Икки қадам ортга, бир қадам олдинга деганларидек, лағат уни озроқ бўлса ҳам қувиб борса, ҳолдан тезроқ тойиши эҳтимолдан узоқ эмасди-да! Лағат қувди, чунки умр бўйи шон-шавкатларга, олқиш-у саноларга сазовор бўлиб келган бу азамат учун чекиниш ўлим билан баробар эди. Аммо кутилмаганда рақаби ортга бурилди ва аввалгидан ҳам шиддатлироқ ҳужумга ўтди. Ногаҳонда гангитиб қўядиган устма-уст зарбалар ўз кучини кўрсатабошлади. Кураш уйига яқин жойда бўлаётгани учун ҳаттоки қадрдон девор ҳам дилига мадад эди унинг. Лағат қочишга мажбур эди. Обидашт ариғидан ўтиб олса, уёғи рўшноликдай бўлиб туюларди.
Йўқ, навқирон ёв учун Обидашт ариғи марра чизиғи эмас экан. Даканча ариқдан қандай зарб билан ўтган бўлса, ўша шашт билан қувиб бораверди. Бундай бўлишини кутмаган лағат тағин тўхтаб, ортига ўгирилди, аммо бечора шу даражада ҳолдан тойган эдики, рақибининг биринчи зарбасиданоқ умбалоқ ошиб кетди. Кейин эса патлари сийраклашган кўкраги, ча¬йир бўйнига тушаётган беҳисоб зарбалардан халос бўлиш илинжида нажот қалъасига қараб қочди. Жонларига тегиб кетган эди – буларнинг бари!
Ўовли ўртасида баланд, ҳашамдор шийпон қурилган бўлиб, унда уч шермаст забту зафарлари ҳақида сершавқ суҳбат қуришарди. Буларнинг андак сарбаланди, сармаст ва зармасти Қиём қимор бўлиб, меҳмонлар (иккаласининг ҳам номи – Ҳасан) савдо ҳамда чайқов билан шуғулланадиган, гоҳи-гоҳида хўроз уриштирадиган, аммо бу борада омадлари унчалик чопмай юрган бойваччалар эди. Қиём қимор такрорларди.
– Генага айтдим: ўша мақтаган итингни олиб кел, агар хўрозим бир чўқишда қочирмаса ноль олтимни1 олиб кетавер!
Бу гапдан (гарчанд такрор бўлса ҳамки) меҳмонлар қаҳ-қаҳ этиб кулишади, лағатга ҳамду санолар ўқишади.
– Йўқ, арабни айтаман, арабни, – сарафроз бўлиб, овозини тағин баландроқ пардага кўтаради мезбон, – етти юзни санаб берди-ю, хўрозининг бўйнини шарт узиб ташлади, даюс! Ай, баччағар, жониворда нима гуноҳ?! Жаллод!!
Ҳовлида қувишиб юрган хўрозларни Қиём қимор дастлаб илғамадими ёки эътибор бергиси келмадими – буни айтиш қийин. Кейин эса ногаҳонда шапалоқ егандай ёки устига совуқ сув сепилгандай қотиб қолди.
Уни шуҳратларга эш қилаётган, шарақ-шарақ пулларга кўмаётган хўрозини (гарчанд афтодоҳол бўлса ҳамки) таниб қолганди. Ўа, туйғулари уни алдамаганди: оғизни каппа-каппа очиб, қаноатларини беҳол ёзганича, рамақдажон бўлиб қочаётган хўроз, афсуски, унинг арзандаси эди.
Қиём қиморнинг кўз ўнги қоронғулашиб кетди. Кемаси ҳалокатга учраб, ноумид қолган кишидай руҳи тушди; иснод ва номусдан вужудига титроқ кирди. Кейин эса лоп этиб ёдига деворда илиқлик думила милтиғи тушди.
Йўқ, у ҳалиги арабдай жўмард эмасди – мана шу баланд айвон, пишиқ ғиштдан тикланган иморатлар, дарвозахонада ялтираб турган «Жигули»; қолаверса қанчадан қанча завқли, ғурурли дақиқаларни ато этган лағатни отиб ташлолмасди. Иззат-нафси, ғурурини оёқости қилган лаънати даканчани аспаласопинга жўнатишга аҳд қилганди у. Шундагина қасосга ўч дили бироз таскин топиши мумкин эди.
У шашт билан қуролни олиб чиққач, Ҳасан (биринчиси) жуда вазминлик билан унинг қўлини тутди.
– Тўхта, жўра, жаҳл келса, ақл қочади. Сен ҳалиги баччағар арабдай қизиққон бўлма! Жониворда нима гуноҳ?!
– Қўйвор...
– Йўқ, ногаҳонда милтиқ отиш бехосият иш!
Жўяли гаплар! Шундай эмасми?! Аммо бу одам дўстини инсофга чақирганда, ана шу ишнинг фақат «гуноҳ эканлиги», «бехосиятлигини» назарда тутди, десак бирқёламалик бўлур эди. Ўасан ҳам узоқни кўрабиладиган, маккор корчалонлардан эди. Лағатдек донғи кетган хўрозни олдига солиб келаётгн қаҳрли куч, доимо ғолиб, НАВҚИРОНЛИК эканлигини тирноғининг учигача ҳис этганди у. Бу навқирон қудрат тасодифий эмаслигини туйиш билан бирга, ички бир ҳирс юрагини таталаб, ана шу ғолибни қўлга киритишга даъват этабошлаганди. У лағатнинг бу мағлубиятидан зоҳиран мамнун эди; бир вақтлар унга харидор бўлганлиги, аммо беш минг сўмни тилга олганда ҳам қайсар Қиём кўнмаганлигини эслади. Энди эса худо, ол қўлим, деса.. Ким бўлди экан – бу зафарбахш хўрознинг нусрат соҳиби???
Қиём тепкини босмади. Йўқ, бунга фақат дўстининг мантиқли маслаҳати сабаб бўлгани йўқ. Ногаҳонда унинг ҳам худбин дилида ана шу қиличдай кескир хўрозни қўлга киритиш нияти пайдо бўлганди. Лекин у бўғзига тиқилиб келган қаҳру заҳрини кимгадир сочиши керак эди. Овозини ғайритабиий кўтариб, ўғлини чақирди, лағатни кўздан қочириб қўйгани учун бешарм гаплар билан сўкди уни. Бола йиғлаб юборди.
Фақат янги манзилгоҳни эмас, улфатларнинг харис дилларини ҳам забт этган бу зафар соҳиби Рофе камбағалга тегишли эканлигини аён бўлгач, дўстлари сингари иккинчи Ўасан ҳам дафъатан енгил тортди. Сабаби: Рофе амакининг хотини билан узоқ қариндошлиги бор эди. Аёлининг гапини эри икки қилолмаслигидан ҳам воқиф эди у. Нима қилиб бўлса ҳам хўрозни қўлга киритиш керак!
Табиийки, даврадошларнинг мастликлари тарқалди, гурунгга совуқлик тушди. Улар бир-бирларига ясама илтифотлар, ноўрин тавозелар қилиб тарқалишди.
Биринчи Ҳасан такси тутиб, тўғри «Красный двигатель» заводига йўл олди. Рофе амакини ноўнғай бир ҳайратга солиб, дастгоҳи ёнидан четга олиб чиқди. Йўл-йўлакай режалаштириб келган мўлжалларини ишга солди.
– Бемаҳалда излаб келганимдан ажабланманг, – деди ясама ҳазил-мутойибалардан кейин, шу уйингиздаги товуқларни бизга совға қиласиз. Ҳавасим келди.
Рофе амаки бу одамнинг нагоҳоний ташрифидан қанчалик ажабланган бўлса, томдан тушган тарашадай таклифидан тағин ҳам анграйиб қолди. Нима дейишини билмай энсасини қашлади, дудуқланди. Суҳбатдоши уни ноўнғай вазиятдан чиқарди.
– Менга айтинг: уйда нечта товуқ бор?
– Хўроз-у макиён – тўртта. Хотин бултур Панжакентдан...
– Шу тўртталасига неча пул берай, – унинг сўзини кесди Ҳасан, – Эркакчасига дангал қилиб айтаверинг!
– ...?!
– Хотинингиз нари борса икки сўмдан олгандир. Шундайми? Мен тўртталасига юз сўм бераман. Бўптими?
– Майли.
– Кам бўлса айтинг...
Бу валламатлик эмас, қитмирона занчалишлик эди, албатта. Рофе амаки кўнгач, харидини кечқурун олиб кетишга сўз берди. Аммо ишдан қайтган Рофе амаки остонасидан ҳатламаёқ уни интиқлик билан кутиб ўтирган Қиём қимор жону ҳолига қўймай «бир пиёла чой»га таклиф қилиб қолди. Рофе амаки рад этмади, лекин тўкин дастурхон атрофида қимтиниб ўтирганича коса тагида қанақа нимкоса борлигини тахминлар, нафс деган оч юҳо инсон боласининг қадр-қийматини тупроққа қориштиришини хаёлига ҳам келтирмасди.
– Сизга ишим тушиб қолди, – хўрозингизга ҳавасим келиб қолди. Тарбияласа бўладиган жўжага ўхшайди.
– Боя Ўасан...
Уёғини айтолмади. Суҳбатдоши устма-уст, пайдар-пай саволлар бериб, заводда бўлган гуфтигу тафсилотларини сўраб олди.
– У юз сўм деган бўлса, мен минг бераман!
Рофе амаки енгилгина сесканди, кейин эса нима дейишини билмай сукут сақлади. Машшойихлар эса: сукут – аломати ризо, деб қўйишган.
Бояқиш Рофе амаки бугунги саргузаштларини тўлиб-тошиб ҳикоя қилаётганда, хотини уни тўхтатди.
– Унисига ҳам, бунисига ҳам сотмаймиз. Ҳасан (иккинчиси, албатта) икки минг берадиган бўлди.
Қашшоқлик! У инсоннинг оловланадиган орзулари устига сепиб туриладиган совуқ сув; у мақсад куртакларини чилпиб турадиган занглаган қайчи; у нафасни буғадиган илон; у юрагингни санчиб турадиган мустабид оғриқ! Бу офатдан кимнинг холос бўлгиси келмайди дейсиз? Умр бўйи қўлига икки минг сўм пул тутмаган рўзғор учун бу омад барча эшикларни очадиган саодат калити бўлиб туюлди! Эҳ, эр хотиннинг гапзанонлари нақадар латофатли, сершавқ бўлиб кетганини кузатганингизда эди ўшанда! Орзулар сароби уларни юксакликларга кўтарар; бийрон ва бир-бирларига меҳрибон қилиб қўйганди.
– Беш юзини шундай бригадирга тутқазиб, тутчазордан тўрт сотих ер оламиз, – деди аёл, – шундан кейин ҳовлимизга кирган кишининг кулгиси келмайди, у чоркунжак бўлади. Кейин тўйлар қиламиз.
– Билганингни қил, – рози бўлди эри, – менга икки юзини берсанг, санаторияга бориб келардим – зора шу оёқ оғриқдан қутулсам...
Аёл аллақандай бисотларни тилга олаётганда, биринчи Ўасан кириб келди. Эр-хотин ноўнғай ҳолга тушишди. Меҳмон гапнинг индаллосиданоқ кеч қолганини тушунди. Вале умидини узмай дангалчилик қилди.
– Одамнинг лафзи ҳалол бўлиши керак. Аслида биринчи савдо ҳисоб. Мадомики ким ошди бўлса, бунисидан ҳам қайтадиганлардан эмасмиз. Икки ярим минг бераман. Маъқул бўлса, ўғлингиз хўрозни элтиб берсин.
У чиқиб кетиши билан даканчани олиб кетиш учун Қиём кирди ва воқеа ривожини эшитиб, ғазабланди; орқага тисарилмай, тағин минг сўм қўшадиган бўлди.
Оила мавҳум бир фалокатдан, ногаҳоний омадсизликдан хавотирга тушди, эҳтиёткорликни оширди. Хўрозларини назардан қочирмаслик билан бирга унинг баҳоси тағин ошишига илҳақ бўлиб ўтиришди. Лекин ногаҳонда тилга тушган даканчага аниқ нарх белгилашолмас, бунга қувваи ҳафизалари ожизлик қилар, фалон минг сўм пул ҳам уларни аврашдек, йўлдан уришдек бўлиб туюларди; қатъийлик етишмасди, бояқишларда.
– Мен охирги марта келяпман, – деди бир куни Ўасан зарда билан, – минг қўйлининг иши бир қўйлига тушибди: яхшилаб ўйлаб олинглар – ноль олти «Жигули»мни номларингга ўтказиб бераман.
Улар тағин сукут сақладилар. Вале бу сукут аломати ризо эмасди, балки туманли бир дудмаллик эди. – Рофе ака, ўзингиз ўйлаб кўринг, – давом этарди харидор, – шунча йил заводда ишлаб, бирингиз икки бўлмади. Бу мошин билан икки кунда бир ойлик маошингизни ишлаб оласиз!
У машинасининг нархи бозорда йигирма минг эканлигини таъкидлаб, бундай омад кишининг эшигини фақат бир марта қоқиши мумкинлигини ҳам қистирди.
– «Жигули» бўлса «жигули», – деди ундан кейин келган Қиём, – меникининг мотори уникидай ноль учникимас. Ранги ҳам молочный. Ҳозир десангиз ҳам калитни тутқазиб кетавераман.
Рофе амаки хотинига қаради, аммо аёл ҳам бундай катта масъулиятни гарданига ололмасди. Буни ҳис қилган Қиём қимор ўйлаб ўйлаб кўриш учун бир ҳафта муддат белгилади.
Дафъатан катта бойликка эришган қашшоқ киши нимаси биландир ногаҳонда занжирини узган қулни эслатади. Бу қулни ҳали озод ҳам, бахтли ҳам деёлмайсиз. Чунки у тайёр эмас буларнинг барига.
Даканчанинг ҳаёти мушкуллашиб қолганди. Уни кўпинча қамаб қўйишар, аҳён-аҳёндагина озодликка чиқаришарди. Жонивор эса биқиқ катакка кўниколмас, оқрухсор нозанинини, бирёғи Обидашт ариғигача чўзилиб кетган ўтлоқларни дард билан қумсарди.
Бир куни катакдан чиқди-ю, ички интиқлик билан қўшни ҳовлига ўтди. Шукурки, оқтомоқ шу ерда экан. Улар бағоят хушдиллик ва дилафрўзлик билан донлашиб юрган пайтда қайданам ҳовли соҳибаси пайдо бўлди, даканчага ҳасад билан узоқ тикилиб қолди. Ахир, бу қандай бедодлик – унинг овсини «Жигули»да юрса-ю... Барига мана шу хўроз сабаб. У эса ҳаммаси бўлиб икки қадам нарида юрибди.
Офият (Офат) катакка дон сепиб товуқларини қамади, ҳатто оқтомоқ ҳам кирди. Аммо даканча сергакланиб, бегона катакка кирмади. Йўқ, аёлнинг ҳали аниқ режаси йўқ эди. Бу машъум мўлжал кейин пайдо бўлди. Нима бўлса ҳамки, даканчани гумдон қилиш керак! Шундагина овсини ундан устун бўлолмайди. Ўамма тенг бўлиши лозим!
Эртаси у бир нечта маккажўхори донини бигиз билан тешиб (эҳ, макри минг туяга юк бўладиган аёллар!) ип ўтказиб қўйди. Бошқа товуқларни қамаб, фақат оқтомоғни ёлғиз қолдирди. Мўлжалдаги вақтда даканча келиб, сайр қилиб юрганда, чиркин ниятини амалга оширишга киришди: уларга оз-оздан дон сепиб, ўзига кўниктирабошлади. Кейин аёл навбатдаги қадамни қўйди: бир ҳовуч маккажўхорини сепиб юборди. Даканча шоша-пиша ўшалардан бирини ютиб юборди. Устидан бир нечта дон егач, ҳиқилдоғидаги ногаҳоний оғриқни, аллақандай куч уни силтаганини ҳис қилди. Чунки аёл ипнинг нариги учини тортаётган эди. У қичқирмоқчи бўлганди, овози ҳам чиқмади.
Офият ўлжасини ҳовлиққанича ошхонага олиб кирди, аммо қандай қилиб унинг жонини олишни режалаштирмагани сабаб, бир лаҳза каловланди. Сўнг бир оёғини хўрознинг кекирдагига, иккинчисини кўкрагига қўйиб, жониворнинг устига чиқди. Даканча нола чекиб, ғийқиллади, оғзидан қон келди. Аёл алламаҳалгача оёғи остидаги вужуд жон талвасасида қалтираётганини ҳис қилиб турди. Тағин бир неча дақиқадан сўнг гардани шалвираб қолган ўлжасини эски дастурхонга ўраб, катта пақирга солди. Шундан кейингина дафъатан енгил тортди, аммо аллақандай хавотир ҳам уни муттасил таъқиб этарди. Машъум қилмишига ҳеч ким гувоҳ бўлмаганига ишониш учун, бошини деразадан чиқариб, атрофга аланглаб олди.
Кўп ўтмай Обидашт ариғининг тезоб тўлқинлари устида лопиллаб оқиб кетаётган дастурхонга деярли ҳеч ким эътибор бергани йўқ. Унинг ичида бахтиқаро даканчанинг жасади борлигини ким ҳам ҳаёлига келтирибди дейсиз?!
Ўа, маккор аёл жиноятини яшириш учун шу ўнғай йўлни танлаганди

среда, 1 июня 2011 г.

НОМА № 2

Илло, бир ҳафтадурки, хонадонда ид-у байрам. Ўғлимиз Найимбек “Matiz” харид қилди. Муборакбод этмоққа ҳамсоялар ҳам кирадурлар ва “ювмоққа” шаъма қиладурлар. Сарафрозлик ила аларни ҳол-бақудрат зиёфат қиладурмиз.
“Дада, деди ўғлимиз, юрунг эмди шаҳар кезадурмиз, Самарқанд сафсем дигаргун ўлган. Ҳайратга тушурсиз. Йўл-йўлак киро ҳам қиладурман.”
Даме ўтмай, эккимиз Самарқанд тамон равона ўлдик. Ваҳ, дигаргунликни кўрунг! Шаҳр киндигидаги боре кўчаларни дутарафа қилибдурлар ва экки тамонда янги иморатлар қад ростлабдур. Марказ жойда кўшкка монанд бонклар, кўпқавата ҳашамдор дўконлар қад ростлабдур. Шундоқ калта муддатда шаҳр батамом очилибдурки, тарифи онча бордур ва ҳамду сано айтмоққа сухан ожиз. Якчанд дўконларга кирдик. Москов дўконларидан ками йўқдур. Ҳар нимарсаки истайдурсиз, муҳайёдур. Кўча-ю, тангкўчаларда чорчархалар шундоқ бисёрки, холи жой топиб бўлмас.
Бир амак қўл баланд қилди. Тўхтадук. “Беҳбудий ҳайкалига элтадурсизми? “ савол айлади эшик очиб. Найимбек ул манзилдан бехабарлигига иқрор ўлди. “Ўзум йўл кўрсатурман” жавоб берди мардак, илтифот-у илтижо аралаш ва аввол гул харид қилмоқ зарурлигини аён қилди. Бозордан бир қучоқ келадурғон гулдаста олиб, эҳтиёткорлик ила каминага узотди. Мошинимиз ичи ифорга тўлди. Боз йўлга тушдук. Хушфеъл одам кўрунди ва шул боис ҳозирги ҳайратимни анга аён этмоққа киришдим. “Дуруст айтурсиз, қўшулди ул, ....миз доно иш юрутибдур – аввол дигар шаҳр, кентларни обод айлаб, бадазон ўз шаҳрига маблағ ташлабдур. Гап-сўздан холи бўлмоқ илинжи бирла. Маладес. То ҳаттоки, Беҳбудий ҳазратлариға ҳам ҳайкал тиклабдурлар. Хорижда эрдим ва қайтсам, ул зотнинг пойлариға гул қўймоқни ният қилғондим. Шаҳримизни кўруб, ҳайратим ошди.”
Амак якчанд бор йўл ишора қилди ва хеле сукутдан кейин деди: “Аммо-локин камина дунёнинг якчанд шаҳрларида бўлуб, таққос қиладурман ва қониқмай қоладурман. Бундоқ қадимий шаҳрларга эллик-юз қабатли бинолар ярашадур. Албат, янги шаҳр тамонга. Шўролар замони якчанд ўн қабатли иморатлар қад ростлади ва биз ул даражага ҳам етолмадик: тўрт қабатдан баланд чиқмадик. Араб-у Ажам шаҳрларида бўлдум, алар экки юз уч юз қабатга чиқдилар. Шаҳри азимимизда тузук тамошогоҳ стадион йўқдур. Шўролар замони чуқурликка бир тамошогоҳ қурдилар ва то ҳануз ул амал қилур. Бундин ҳижолат қилурсан киши. Янги иморатлар саросима бирла, тез қурулди ва алар узоқ турмайдур, йигирма-ўттуз йилда маънан эскирур. Фикр қилиб кўрунг. Улуғбек подшолиғи давридан мадраса, расадхона ва диган обидалар бу кунгача қолди. Чоризм отлиғ замондин якчанд черковлар, истироҳат боғи, губернатор ўйи, қабулгоҳи ва боз чанд иморатлар сақланур. Ҳаттоки Шўролар замонидан театру, чуқурдаги тамошогоҳ, ўн ошиёнлик меҳмонхона-ю, идоралар қолди. Хўш, эмди айтинг қани, бу янги иморатлар эллик, юз йил яшайдурми? Йўқ яшамайдур!”
Бул мардакнинг суханидан бир хулоса қилмадим ва тил тишладим. Кўп юрмай, биз паноҳи худо қилдик.
Бу сира мошинимиздан эр-хотун жой олди. Аларни айтгон манзилларига этгунимизча, хотун эрини бозуд Қурияга бориб ишламоғига даъват этди. Аларнинг гуфтигўйидан шул нарса аён ўлдики, мардак ул юртда якчанд сол ишлаб, ақча юборгон ва оғир юмуш жонидан ўтуб келгон экан. Занак боре маблағни харж қилибдур ва тегирмонда туғулган сичқон сахий бўладур, деганлари мисол, бу таомил-у, сарф-харажотга мойил бўлиб қолибдур. Эмди камхаржликка зарра тоқати йўқлиги манаман деб турур эрди. “Ул бегона юртдаги оғир юмушни бу жойда бажарсам ҳам кам маблағ топмасман: бисёр озор топдим”, нолиш қилди мардак. Хотун ани рад этиб, қайтиб бормоққа даъват этмоқдан тин олмас, ҳижолат тортмас, раҳм қилмас эрди. Манзилга етгунча аларга бир сухан демадим, аммо мардакка бисёр шафқатим келди.
Бирни кўруб фикр қил, бирни кўруб шукр қил, дейдилар машойихлар. Бизнинг заифамиз, яънеки Жамилабону бунинг наздида тиллога баробар. Уруссияда бўлғон маҳалим, боз-боз сиҳатимдан хавотир олур ва зудлик бирла қайтиб келмоғимга даъват этур эрди.
Бадазон якчанд бандаларни манзилга элтдук. Алар бирла гапзанон қилмадук. Боиси, бояги ҳолдан жилла хомушлиқ тортгон эрдим ва сўҳбат учун эҳтиёж-у хоҳиш ҳам топмадим.
Тушлук ўтуб ёши улуғроқ бир амак минди. Радиомиз “Муқаддассан, муқаддас аёл”, деб ашула айтур эрди. “Буни ўчурунг”, деди зарда бирла, Ўғлумиз анинг фармойишини ижро қилди. Не сабаб бундоқ йўл тутди, деб хаёл суриб тургон маҳалим, ҳасратини ёширмади. “Шул “Соғлом аёл – соғлом фарзанд” деб битилгон хатни ўқусам, сочим тикка бўлудур. Ман духтурман, баланинг дунёга келиши ва ани соғлом туғулиши эллик уч фоиз мардакка боғлуқлигини биладурман. Нофаҳмлар буни ҳисобга олмайдурлар. Биладурсизми, эмдиликда эр-хотуннинг ажралмоғига аксари ҳол заифаларимиз сабаб бўлмоқдалар. Алар мусулмонлик таомилларини фаромуш қилиб, рўз-барўз инжиқ, нозук, эрка бўлуб бормоқдаларки, анга тоқат қилмоқ бисёр душвордур. Овруподан ибрат олиб, рўзғор учун, ани сақлаб қолмоқ учун курашмайдурғон бўлдилар. О, бизнинг волидалар қандоқ эди. Алар не мушкулликларга тоб бермадилар.” Анинг суханини маъқул билиб, тасдиқ этдим.
Мошинимиз баландда қад ростлаған маишатгоҳ ёнидан ўтар маҳали, ул жойга кириб-чиқиб турғон заифалар тамон ишора қилди. “Кўруб турубсизми: бори ўзимизнинг ўзбек, тожик заифалар. Аларнинг эркаклари Қурия, Уруссияда мардикорлик қилиб, ақча юборурлар, бу бетайинлар ани маишатга харж қилурлар. Бундин ғазабим бот-бот жўш урур! Инсоф қани?! Боз бир гапни айтайму: Араб зиндонларига тушган фоҳишалар арасида бизнинг заифалар кўпдур ва бу ҳаддан берун алам қиладурғон, номус этадурғон гап! Эмди лозимки, заифаларни қўйуб, эркак зотини муҳофазага олайлук, аларни эъзоз қилайлук, улуғлайлук!”
Ман мақул этдим. Тушар маҳали ул амак каминага яқин келиб, андак хавотирона деди. “Билурсизми, магарам биздан мухолифат чиқса ҳам заифалардан чиқур. Мардаклар бу юмушни удда қилмади.” Бу суханни тузук идрок қилмадим локинда таомилни бузмай, маъқуллаб, каллажумонлик қилдим. Бадаз хуйру хуш Найимбек мани койимоққа тушди. “ Дада, Уруссия бориб, башқача бўлубсиз. Бу жой Ўзбакистон! Бул одам кэгэбэнинг чекисти бўлса қандоқ қиладурсиз? Бомиқдор эҳтиёт бўлмоқ зарур. “Кэгэбэ гум бўлғонига йигирма йил ўлди. Урус юртида мардум ҳукуматни ҳам ҳақорат қилмоқдан тап тортмаслар” “Хуш, бундан нима наф? “Бу дурак мошинга авоз ёзиб оладурғон шайтонқулоқни қўйуб кетган ўлсачи?! Бу жойда оғузга эҳтиёт бўлмоқ шарт!” “ Хай, билмабмиз” гарданга олдум.
Бир маҳал чорраҳа кесар маҳалимиз ало-було халачўт тутган миршаб, йўлга чиқди, чаккага ишора қилиб, таҳдид бирла тўхтамоғимизни буюрди. Ўғлумни кайфи учди. Бозуд тушуб, хавотирлик ила ул бадфел бирла кўрушди. Кўчанинг бадқавоқ миршаби Найимбек узотған қоғозларни кўруб: “Киро ишламоққа рухсатнома бўлмоғи керак эрди”, деди. “Ман киро қилмадим, бу киши дадам, радной...”, илтижо қилди Найимбек. “Ундоқ бўлса, бу нима,” зуғум бирла сўроқ айлади ул, чорчархамиз тепасидаги шатранжмонанд чароққа имлаб.
Ўзум тушдум: “Ўғлум, мошинни харид қилғонимизга бир ҳафта ўлди, худонинг зорини қилмоққа бошладим, ижозат олмоққа ҳоли успет қилмадик.” Бадфеъл юмшади. Дедики: “Якўм бор кечирурман, аммо юмуш бор: хизмат қилурсиз.” Бадазон миршаб чойхонада ўтурган бир амакни чорлади. “Устоз, келинг, булар сизни айтган жойга элтурлар.”
“Устоз” , илло пайғамбар ёшидан ўтган бўлуб, аввол амалдор бўлғонлиги манаман деб турур эрди. Локинда хуштакаллуф, хушсухан чиқди. Салом-алек қилдик ва гуфтигўга киришиб кетдик. “Бу қоқбошларнинг бори ўзумни шогирдларим, деди бояги миршаб тамон ишора қилиб, аксарини ишга олиб, тарбият бергонман. Ўттуз йил аларга саркорлик қилдим.” Шу тариқа ўзи, қилған кори савоблари хусусида сўз юритди. Андак мақтанган жойлари ҳам ўлди, аммо, илло ошуриб юбормади. Шу боис, бу мардак дилимга ёқди.
Ўн ошёналик иморатға етган маҳал ўғлумдан тўхтамоқни сўради ва тез чиқмоққа сўз бериб, ул жойга кириб кетди. “Тузук одамга ўхшайдур,” тергамоқ илинжи бирла дедим Найимбекка. “Аларнинг бари чекист, бохабар бўлунг, сиёсат хусусида гап очса, тил тишланг.” “Устоз” бадаз бисёр ҳаяллик пайдо ўлди ва мошин миниб узрпорлик қилди. Йўлга давом бердук.
“Сизлар қайдан?” савол айлаб қолди бир маҳал андак хушфеъллик бирла. Ман якчанд сония андеша қилдик. Маҳаллалик бўлғонимиздан воқиф ўлса, кулмайдурми, латифа айтмайдурми, деб фикр қилдим. Локинда тан олмоқдин дигар чора йўқ эрди. “Э, шундоқми, андак очилиб давом берди ул мардак. Маҳаллалик бародарларимиз сероб. Қўчқорбой деган бор, бисёр обрўманд. Қачанки Москов борсам, мошин, жой пайдо қилиб берадур.” “Қўчқорбой жиянимиз бўладур”, дедим андак ифтихор бирла. “Э, шундоқми? Чита шаҳри миршабларининг саркори ҳам маҳаллалик. Боз Уруссия, Оврупо бозорларида пистафурушлик қиладурғонлар ҳам...Шу читалик ҳамкасбимизга қўноқ бўлғон эрдик, экки латифа айтғон эрди. Айтсам майлиму?” “Давай, давай”, далда қилди Найимбек. “Бир маҳаллалик, ҳамқишлоғлари аёғи етмаган манзилни дарак қилиб, Сибир тамон равона бўлубдур. Юруб-юруб, ҳайвонот боғи рўпарасида пайдо ўлубдур ва деволда: “Ишга оладурмиз” деган хатни кўрубду. Кел, дебди шу жойга ишлаб, пичи ақча топай. Саркорга кирса, ул уқдирибди: “Сизга маймунни пўстини кийгизурмиз ва қафасга ташлайдурмиз. Шу жаниворга монанд қилиқлар қилиб ўтирурсиз. Маош – фалон рубл.” Рози ўлибди. Бир азобда маймунни либосини кийгузуб, қафасга солибдурлур. Бир маҳал, маҳаллалик кўрсаки, шер ҳам ўша жойда. Ҳойнаҳой, бу кофирлар хато қилди, деган фикру хаёл хавотири ва қўрқуви ила кунжакка бориб турса, шер аста-секин бу тамон келибду ва анинг қулоғига шивирлабду: “Землак, қўрқманг, биз ҳам маҳаллалик...”
Уччавимиз ҳам хандон отиб кулдук. Муни кўруб,”устоз” давом берди: “Амриқоликлар ойга қўнсалар, қалпоқ кийган уч-тўрт банда тўрба елкалаб юрғон экан.” “Сизлар ким?”савол айлабди амриқолик. “Биз - Маҳалладан, писта-бодам келтирғон эрдик, харидор кўринмайдур...” дебди алар.
Биз боз ханда килдук. “Дағе айтайму”, сўроқ айлади “устоз”. “Давай, давай”, жавоб қилди Найимбек. “Шўролар замони бир маҳаллалик ўттуз тенлик латареясига “Жигули” ютибду. Амборга бориб, манга мошинни қизил рангидан беринглар”дебду. “Мошинни қизили йўқ, мана кўки, сариғи бор” дебдилар ноилож. “Даркори йўқ, ундоқ бўлса, ўттуз тенимни қайтаринглар,” дағ-даға қилибдур маҳаллалик.
Шаҳар илкиндаги бир ҳавли рўпарўсида тўхтадук. “Шу жой - мани ўйим, деди “устоз” ва паноҳи худо қилмоқдин аввал, ўғлимизга ўқдурди. “Сани биронта миршаб тутса, манга сим қоқ.” Боз манга дедики: “Кириб турунг, жиянингиз Қўчқорбой бизга бисёр хубликлар қилғон”,
“Устоз” тилифонини ёзиб ҳам берди. Ота-ўғул сарафроз ўлдук.
Вақти шом бўй етган бир қиз бала қўл баланд қилди. Тожикилаб расадхонага элтмоғимизни сўради. Йўлда дедимки: “ Она-қизим, хавотир қилмайсанму - вақти бевақт ялғуз юрмоқ, бегона мошинга минмоққа?” У таажжуб қилди ва бир нимарса демади. Манзилга етиб тушди, бадазон Найимбек ман тамон бош бурди: “Дада, о нимадан қўрқсун? Шукр, шаҳр тинч. Мардум хотиржам. Мошин ўғриям батамом гум бўлди. Ҳукумат уноқа бетайин, тулфорларни онаизорини Учқўрғондан кўрсатиб қўядур!”

НЕИЗВЕСТНЫЙ ХУДОЖНИК

В махалле ненавидят этого благообразного красивого человека. Его шикарный двухэтажный дом и новенькие «Волги», которые он меняет как перчатки, приобретены нечестным путем. Люди знают это и ненавидят его. А еще больше его ненавидят за эгоизм и мещанство. Несмотря на это, они идут к нему с различными просьбами. Кому-то нужен кирпич, другому – пиломатериалы, третьему нужно помочь приобрести машину, а четвертому – защитить сына на суде. Все знают, только этот человек сможет им помочь: у него куча знакомых и друзей, ему, как инвалиду войны, открыты двери солидных организаций, а в противном случае он умеет угрожать и припугивать так, что всюду стараются побыстрее решить его проблему и поскорее избавиться от него.
Один известный бригадир из пригородного колхоза в течение всего года присылает ему фрукты и овощи, а летом появляется сам. Каждый год у него проблемы со сдачей сельхозпродукции, которая не терпит проволочек и быстро портится. Его знакомый быстро помогает решить проблему.
Я встречаюсь с этим человеком ежедневно. И хотя ненавижу его за высокомерие, вынужден слушать его пространные монологи о сущности земной жизни, мещанские рассуждения о неумении других заработать нужные блага и прочие, прочие…
Все дело в том, что я квартирант этого дома с прошлого года. Помню как вчерашний день, как на мой стук вышла женщина и в ответ на мой вопрос сказала, что болохона ( комната над въездом в дом) – пустует, но без разрешения хозяина дома она не может пустить меня на квартиру и попросила меня придти вечером. В тот же вечер меня встретил хозяин дома. Внимательно сощурив глаза, он долго изучал меня, а затем принялся расспрашивать, откуда я родом и где учусь. Услышав, что я студент юридического факультета, заметно оживился и даже пошутил:
- Да, ургутцы очень любят законы!
Немного поразмыслив, хозяин дома согласился сдать мне комнату, но сразу же предупредил, что платить нужно за месяц вперед и чтобы я не приводил с собой гостей и тем более – девушек. На том и порешили…
Однажды, где-то через неделю моего проживания в этом доме, я поднимался в свою комнату, как сидевший во дворе хозяин подозвал меня к себе. Он чинно расположился на плетенном кресле и попивал ароматный чай. Приблизившись к нему я неожиданно увидел выглядывавшую из под летней майки татуировку женщины. Уже тогда люди с татуировкой на теле вызывали у меня какую-то брезгливость, если не отвращение.
Мы поздоровались. Хозяин предложил мне сесть и протянул пиалу с чаем. Он заговорил о чем-то, а я не отрываясь смотрел на изображение красивой девушки на его груди. Изображение было нанесено с большим мастерством и смотрелось почти полностью из-под сетчатой майки. Волосы девушки были собраны в азиатскую прическу, но крупные глаза, нос и еще что-то были европейскими. Привлекала пышная белая грудь и казалось, что девушка только что вышла из бассейна. Взгляд девушки был устремлен вниз, а в ее загадочной улыбке виделась незаметная печаль и грусть. На белом тугом теле хозяина рисунок смотрелся прозрачным и ясным.
- Когда заканчивается твоя учеба? – спросил меня хозяин. Я ответил, что через год.
- Это хорошо, - медленно проговорил он. – Потом и жить будешь получше. Сейчас следователи, прокуроры и судьи живут богаче других. Но и взяточников среди них немало…
Потом хозяин стал расспрашивать меня о моих родителях. Узнав, что они заняты в табаководстве, многозначительно заметил:
- Да, табаководам государство платит хорошо. Они получают гораздо больше, чем овощеводы и хлопкоробы.
Затем он вспомнил некоторых состоятельных и влиятельных людей нашего района и среди них какого-то Гену. Я вежливо ответил, что, к сожалению, не знаю такого человека.
- Нужных людей надо знать! – назидательно произнес хозяин. – Это очень полезный человек. Он много лет работал директором ресторана в самой Москве! – он вновь пустился в пространные разглагольствования о пользе нужных связей…
Пока хозяин философствовал, я вновь занялся рассматриванием его татуировки. Сразу было видно, что это работа не начинающего художника, а искушенного мастера, превратившего свое ремесло в настоящее искусство. Он не случайно выбрал левую сторону груди - область сердца, куда нанес свой изумительный рисунок. При каждом биении сердца грудь красавицы начинала вздыматься, а длинные черные ресницы взмахивать словно крылья ласточки…
Мои мысли прервал нетерпеливый вопрос хозяина:
- Как фамилия вашего декана?
Я назвал.
- А-а… - Как же, знаю его… Если возникнут какие-нибудь трудности, ты не стесняйся, скажи, одно мое словечко и все будет на мази!
Мне ничего не оставалось как поблагодарить его. Хозяин встал, не стесняясь потянулся и направился в дом. А красавица, изображенная на его груди, вошла в мое сердце и осталась там навсегда. Ее печальный взгляд, так запавший мне в душу, преследовал теперь меня повсюду – и в темной ночи, и в ясный день. Это чувство было для меня новым и непонятным и в то же время заставляло мое сердце биться еще сильнее.
В один из последующих дней я вернулся с учебы раньше обычного и стал ждать хозяина. Но в этот день он вернулся поздно и был заметно выпившим. Увидев это, его жена стала помогать ему раздеваться, сняла туфли и принесла воды умыться.
- Знаешь, для чего Бог создал женщину? – время от времени спрашивал хозяин у жены.
- Знаю. Для развлечения мужчин, - испуганно отвечала та. Затем поддерживая, завела его в дом. Оттуда долго доносилась бессвязная речь хозяина, брань, а потом все затихло.
И на следующий, и в последующий день плетенное кресло хозяина под виноградником пустовало. Лишь на третий день он вышел во двор и направился к своему излюбленному месту. Но, к моему унынию, он был не в одной майке, а в просторном домашнем халате. Не увидел я портрет красавицы и в воскресенье, когда с нетерпением ожидал выхода хозяина во двор. В этот день к нему явился тот самый известный бригадир из пригородного колхоза и слезно стал просить помочь ему в сдаче собранного урожая:
- Только помидоры и остались… Если не примут, все превратится в томатную реку. Вы только им скажите…
Хозяин быстро собрался и уехал вместе с бригадиром. Вернулись они уже после обеда, пьяные. Разгоряченный от выпитого, хозяин вышел во двор раздетый по пояс. Обрадовавшись такому повороту, я почти выбежал из своей комнаты.
- А, студент! – встретил меня хозяин. – Как учеба?
Я поблагодарил его и стал помогать хозяйке накрыть на стол. Жена хозяина не могла нарадоваться появлению добровольного помощника. Несмотря на мое сопротивление, она почти с силой усадила меня с гостями. А мне только и надо было это: усевшись, я устремил свой взгляд на портрет красавицы. И снова она казалась мне живой – на потном от жары теле хозяина лицо красавицы было покрыто мельчайшими капельками испарины. Мне даже иногда казалось, что сейчас она взмахнет рукой и скажет: « Ой, как сегодня жарко!»
Бригадир не уставал повторять, что нынешний год оказался щедрым на урожай, благодаря этому, бригада побила все рекорды и что сам первый секретарь хвалил его на большом собрании. Его не беспокоило, что хозяин дома уже почти не слушает его, а только поддакивает в такт его слов. Но и я не слушал бригадира, всецело отдавшись созерцанию портрета.
Вскоре гость засобирался домой. Хозяин проводил его до ворот и возвратился на свое излюбленное место. Я налил ему чай и устроился рядом с ним, чтобы рассмотреть татуировку поближе. Тем временем хозяин обратился к жене:
- Долг принес?
- Кто?
- Кто – кто! Конечно, брат твой.
-Нет еще. Наверное, потом занесет. Он повез жену в Ленинград, здесь, оказывается, плохо лечат…
- Глупости говоришь. Все решает судьба, а не Ленинград или Самарканд.
Женщине было неловко перед посторонним человеком и она попыталась перевести разговор в другое русло.
- Ваш сын скоро получит аттестат. Всем классом они хотят поступить в профтехучилище и стать малярами. Любит он эту работу – вон как покрасил террасу моего брата!
- И правду говорят, что у женщины длинные волосы и короткий ум, - грубо перебил ее хозяин. – Что ты такое мелешь: чтобы мой сын стал маляром?! Боже упаси!
Женщина вконец растерялась.
- Не знаю. Но учебу он хочет продолжить на заочном…
- Замолчи! И слышать об этом не хочу. Мой сын будет поступать в кооперативный институт, у меня там все схвачено…
Хозяин еще что–то проворчал недовольным тоном и встал. Шаткой пьяной походкой он тяжело прошагал к своему дому. Я пробовал было помочь ему, но он решительно оттолкнул меня, выругавшись: « Да пошли вы все…».
Через несколько дней в махалле состоялась свадьба. Я помогал встречать и обслуживать гостей, как неожиданно появился хозяин. Его бросились встречать и обслуживать сразу несколько человек. Хозяина щедро поили и угощали, а он воспринимал это как положенное. Но когда он распрощался и ушел, те же люди, которые только что щедро потчевали и провозглашали здравицы в его честь, начали обливать его грязью.
- Напился, как свинья…
-Да, этот паразит никогда не откажет, если наливают задаром…
- Если бы не его жена, он уже давно стал бы алкашом…
- Разве он ценит ее, ведь постоянно унижает…
По их разговорам я узнал, что первая жена хозяина ждала его всю войну, но он вернулся с фронта с другой женщиной, а нынешняя его жена –уже третья по счету. Известно также, что он был в плену и работал у немцев поваром. А сколько людей пострадало от его козней уже в мирное время…
- Тем не менее, такой человек с большими связями нужен махалле! – многозначительно заключил один из махаллинцев. Все поддержали это мнение.
Когда я вернулся со свадьбы, хозяин уже отдыхал в своем кресле под виноградником. Он опять был в одной майке. Я с радостью повернул в его сторону.
- А, студент… На свадьбе был?
- Был.
- Видел этих блюдолизов? А как они подлизывались ко мне? Но я давно раскусил их: только дай им власть, как они тут же будут готовы выселить меня из махалли. Ненавидят меня, сволочи! А ведь, почти каждому из них, я в чем-то помог, неблагодарные…
Я делал вид, что слушаю его, но сам всецело был занят созерцанием татуировки на его груди. Мне казалось, что красавица хочет поведать мне о чем-то своем, поделиться своими печалями и горестями…
Прошло лето и наступила осень. Хозяин стал одеваться теплее и мне пришлось распрощаться со своей красавицей до следующего лета. Только в конце мая следующего года хозяин появился во дворе в летней майке. Я был рад встрече со своей таинственной незнакомкой.
Однажды хозяин вернулся домой в сильном подпитии .Приказав жене накрыть стол, он пригласил меня посидеть с ним. На столе появилась бутылка коньяка, разрезанные дольки лимона, другая закуска. В этот день хозяин был необычайно щедр, он угощал меня, обещал помогать мне в дальнейшем. Воспользовавшись хорошим настроением хозяина, я осмелился, наконец, узнать от него историю его татуировки.
Хозяин довольно рассмеялся.
-Знаю, знаю, студент, что этот рисунок давно нравится тебе, вот и сейчас не можешь глаза отворотить… Я ведь специально для тебя все время хожу в майке.
Наполнив рюмки конъяком, он продолжил:
-Давай сначала выпьем по маленькой, а потом я тебе расскажу об этой истории, так уж быть…
Пришлось пригубить свою рюмочку.
- Так вот, сынок, слушай. Эта татуировка осталась мне на память от концлагеря в Польше, куда я попал в конце войны. Там мы познакомились с другим пленным – художником по мирной профессии. К сожалению, не помню его имени и откуда он был родом. Нам тогда не до этого было. По концлагерю прошли слухи, что линия фронта приближается и, чтобы скрыть следы своих злодеяний, фашисты хотят расстрелять заключенных. Узнав об этом, художник стал просить меня оставить о себе память - сделать наколку на моем теле.
- Скоро нас всех расстреляют и от твоей памяти ничего не останется, - возразил я ему. – Нет, мы останемся жить, - почему-то был уверен художник, - вот увидишь!
В тот же вечер он приступил к работе. Уложив меня на нары, он старательно выводил портрет незнакомой мне девушки раздобытым где-то химическим карандашом. Потом долго мучил тупыми и поржавевшими иголками. Я терпел, было больно, хотя в плену у немцев доводилось и не такое терпеть… Через несколько дней нас всех построили на плацу. Один немецкий офицер, проходя мимо нас, остановился возле меня. Затем он пригласил других офицеров. Они долго рассматривали мою татуировку и восхищенно гоготали. Затем тот офицер приказал мне выйти из строя, а остальных отправил на расстрел… После освобождения из плена, мне дали десять лет лагерей, тогда так поступали со всеми пленными. Уже в Сибири я женился во второй раз, но здоровье моей жены оказалось подорванным в лагерях и вскоре, после возвращения домой, она умерла от туберкулеза…
Хозяин тяжело вздохнул и потянулся за папиросами. Закурив, он предложил:
- Давай, студент, выпьем за того художника, который подарил мне и этой девушке жизнь!
Конъяк обжигал горло. Сквозь навернувшиеся слезы я смотрел на портрет девушки, выплаканные глаза которой по-прежнему светились нежностью и вечной грустью. И мне хотелось плакать…
1975