КАЛВАК МАХСУМ НОМАЛАРИ

Блогимдаги «Калвак махсум номалари» қиссасига эътиборингизни қаратиш ниятида унинг бир бобини қайта эълон қилдим НОМА № 1 Бисмиллоҳи-р раҳмони-р раҳим! Ушбу номаи безабонни узоқ Москов шаҳринда мусофирчилик ситамин тортиб турғон Абу Найнов ибн Махсум ва дағи Калваки Самарқандийдан деб биладурсизлар. Каминани инчунин, Калвак Махсуми Маҳалла деб ҳам атайдурлар. Боиси Самарқанд илкиндаги деҳамиз Маҳалла аталур ва хусусан шаҳарликлар мардумларимизни андак афанди, анди билиб, латифа тўқумоқни хуш кўрурлар. Боз: каминаи камтаринни Калвак Махсуми П ҳам деюрлар. Боиси Абдулло Қодирий ҳазратлари бино этган Калвакдан нақ юз йил сана ўтуб дунё кўрганман ва бузурглар ҳар шунча ўтуб дунёга келурлари башорат этилғондур. Аллоҳу таолога ва боз Муҳаммад ибн Алайҳиссаломга минг қатла шукроналарким, аларнинг муборак паноҳларида сиҳат-саломат рўзгургонлик қилиб юрибдурман. Илло, ҳеч нарсадан зориқиш йўқдур; яккаю ягона муҳтожлик гўдаклар ва қавмларнинг дийдорларидур. Зеро, машойихлар (аларнинг руҳини ўзи боқий қилгай) инчунин демишларким, мусофир бўлмасанг, мусулмон бўлмағайсан! Москов сафариндан муддао хусусинда сухан бўлғонда буни ёдовар қилмоҳим фарзки, якчанд жиянлар, қавмлар, хешбачча-ю ҳамсоялар Уруссиянинг бу шаҳринда рўзгурзонлик қилур эрдилар ва алардан хабар олмоқ нияти устувор бўлғон эрди. Ва инчунин, имкон бўлса юмуш топиб, андак ақча ишламоқ иштиёқи ҳам мавжуд бўлғонини яширмоғим чикора. Қисса кўтоҳ, эмди Москов шаҳрин таърифу тавсиф этадурғон ўлсам, анинг бисёр серғалва ҳамда нотинчлигини битмоғим ҳам қарз, ҳам фарздур. Уруссия шаҳарлари арасинда қўҳандур; урусмачитлар (алар черков деюрлар) кунжак-кунжакдан жой олғон бўлиб, савобталаб бандалар ижобат истаб, зўр бериб чўқинурлар, магарким ғайридиндурлар, бисёр хокисор, мўъмин; мурчага озор етказмаслар. Шаҳр кесиб наҳр ўтур – отини Москов река деюрлар, чиллада ҳам яхбаста эмасдур: ичинда оҳанин қайиқлар сузур. Магарам тирамоҳ бўлса ҳамки, қаттол савуқ эрдики, ман қоғозга битмай, сизлар ўқуманглар. Шабу рўз изғирин эсар, қор ёғар, локинда чапдаст фаррошлар пешма-пеш бартараф этур эрдилар. Савуқдан бандаси дилхун бўлиб, озор кўрур; танкўчадаги жаниворлар ғужанак тортиб кетур ва Ўзбакистон афтобининг қадри чунон ўтурки, ҳеч нимарсага баробар йўқдур. Дарахтларини қаламга оладурғон бўлсам – эман, арча, акас, қарағай; паррандалари – чумчуқ, зоғ, қарға, қаро кабутар. Кўчалари бефайзроқ, мардумлари мудом саросар, фикр қилурсанки, боре банда тижорат бирла банд. Кўча-кўй, дўконлар бандалар бирла тирбанд. Бозорларда сотадурғонлар ўзбеклар, тожиклар, озорилар бисёр. Шаҳарда одам бисёр. Хаёл қилурсанки, замин ёрилган-у, бандалар юзага чиққан. Тупроқ тагинда ҳам равон йўллар бордурки, аларни, метро, деюрлар. Кўрмушнинг кавогидай чор тарафга лахмча қилиб кавлаб кетаверганки, поёни бесарҳаддур. Яқо тутиб, ё навзанбиллоҳ, демоқдин ўзга имкон топмагайсан. Локинда миршаблари ноодам. Қалпоқ кийганни кўрган заҳоти тутуб, ақча таъма қилур. Алқисса, хобгоҳим хусусинда экки оғиз калом. Ул шаҳар илкиндаги ғарибгина мусофирхона бўлиб, мисли кафтархона, бандаи мўъминлр кириб-чиқиб ётурлр. Каминаи камтаринни еттинчи қаватга чиқориб, катакдек уйчани лозим кўрдилар. «Пажалиста» деди, хизматчи хотун калит тутқозиб. Ман ҳам хушодоблик таомилини бузмай «спасиба» дедим: бисёр сарафроз ўлди. Хобгоҳга экки каравот қўйилган бўлиб, (авахтага ўхшаб) таҳоратхона-ю, ҳожатхона ҳам ушбу катакдадур. Пастга назар солсам, одамлар бамисоли мўрча – зир-зир югурурлар. Эртаси бадаз нонушта, бисмиллоҳ, деб жиянимиз Қўчқорбойга сим қоқдим. “Ким бу” савол айлади тўнг авоз бирла. “ Ман радной тағонг Калвак Махсумдурман”, жавоб қилдим. “Иби, тағо сиҳат борсизми. Масковдасизми?” “Ҳа шундоқ” Бадазон қаёндалигимни батафсил сўради ва даме ўтмай пайдо бўлди. Эмди бу бала хусусинда сухан қиладурғон ўлсам, анинг гапга бисёр устолигини, қадду қомати ҳам зеболигини айтмоғим ҳам қарз ҳам фарздур. Московда ўқуб, шу жойда қолғон эрди. Деҳамизда хотун, бала-чақаси бор. Маҳалламизда бир иморат бунёд этдики, арифи он қадардур. Йилига бир бориб, халққа тўй, зиёфат қилиб берадур. Боз: Московни ихтиёр қилган балаларни қанати тагига оладур. Локинда бунча ақчани қандоқ топадур – бизга жумбоқ. Қисса кўтоҳ, жиян даме кечмай пайдо ўлди. Биз гарму-жўшон пурсу-пос қилдик. Балалик вақтиндаги бебошликларини ёдовар этдим ва биз хандон кулдук. Бадазон ятоғимни кўруб, дедики, “Тағо, бу жойга ётмоғингиз ножоиз, ўйга кетурмиз”. Пастга тушдук ва анинг чорчархаси бирла қибла тамон равона бўлдук. Шаҳардан чиқиб, анинг илкиндаги дарахтзорлар аралаб ҳам йўл босдук. Бир маҳал рўпарамиздан мисли қасри Жамшед иморат пайдо ўлди. Ҳукуздак экки ҳабаш дарбон бизни кўруб аввол таъзим бажо қилди ва бадазон эшик очди. Мармар ва чиннидан қурулган ўйлар бисёр боҳашам эрди. Роҳба-роҳ малайлар бизга таъзим бажо этур эрдилар. Меҳмонхонада якчанд урус қизлар хизмат қилур эрдилар ва дастархонга қўйулган ноз-неъматлар беҳисоб эрди. Вақти гапзанон билдимки, бу мулк-у қаср бир бевазанга тобе эркан. “Хуш, жиян андоқ бўлса, сан бу даргоҳда не юмуш қилурсан? Қаравул ёинки боғбонга ўхшамайсан.” “Эй тағо буни сўраманг”. “Гапур, ман буни билмоқ учун келдим”, андак авоз кўтардим. “Жиянингиз ору асалнинг эркаги”, жавоб айлади у. Водариғо, аён ўлдики, бу баланинг ялғузгина юмуши ўша бевазан бирла ётмоқ экан. Мани ямон кўрганим – зинокор. Ҳар қандоқ зинокор дўзах алавида ёниши китобда битилғон. Шу боис жаҳлга миндим. “ Иби, иби, о бизнинг зоту зурёддан ҳолигиси бирла пул топадурғон ҳанги чиқмаган эрди-ку!” “Тағо, пул топмоқ уётми”, савол айлади. “Мани тағо дема! Сандак жияндан воз кечдим!” Шу гапни айтдим-у, этак қоқиб, чиқиб кетдим. Вақти шом хобгоҳимни ихтиёр этиб, бисмиллоҳ, дея остона ҳатласам, не кўз била кўрайки ҳамсоя каравотда бир муғулбашара, ҳирстабиат, махлуқсуроб одам нимлуч бўлиб ётибдур. Бефаҳмликни кўрунгки, на салом бор-у на алик. Э санга одоб ўргатганнинг зорини... Ҳамширағар! Гирдидан нари ўтдим, бери ўтдим – мисли мурда садо бермайди денг. Бадазон дедимки, кел шу занғарни бир гапга солай – не дарди бордур? «Как дела?» дедим ҳолпурслик ила. У шукрона изҳор қилди, экки кунлик юмуш бирла сафари Москов ихтиёр этганини аён айлади. Исми-шарифи Александр аталмоғини айтгач, Искандар деб атамоққа ижозат сўрадим. Бетавфиқ рози ўлди.. Аммо-лекин, бу алвастисуроб шундоқам хурраккаш чиқдики, то саҳар мижжа урган бўлсам, харна бўлай! Во, ҳиқилдоғинг кесилгур! Во авозинг ўчгур! Сизларга ялғон, худога чин – зорағарнинг хуррагидан хона ларзага кирар эрди. Нохуш овози аввал ҳирсга, бад ҳўкизга, палангга менгзар, аларга тақлид қилур эрди. Хурракашликни шу тариқа авж пардага кўтариб, бадазон тўп отқондек, «пақ-пақ» қилур эрди. Ўаромининг авози бир фурсат сўнар ва дилим таскину фароғат топар эрди. Локинда бу шодлигим кўпга бормас, дақиқа кечмай, ул бетафқиф боз садо берур эрди. Вақти саҳар ул барзангига дедимки, бу қандоқ ҳамхоналик бўлдики, шаби дароз каминага озор етказдинг?! Хижолат чекди дедики: Фақирни авф эт! Боз дедики, пишакдек жимгина ётур эрдим, валекин бунинг учун бир қултум оби зам-зам. яъни майи нобзарурдир. «Жавоб айладимки, “Айтганингни пайдо қилурман, каминани уйқудан бенасиб қилмасликка онт ич». Ҳаромибачча бу суханни эшитиб, бо мисли қўйган калла кулди, бадазон бисёр қасамхўрлик қилди. Рўзи дароз шаҳр кедим ва вақти шом бир ҳишша май харид қилиб, хонамга қайтдим. Ани кўруб, ғайридиннинг кўзи ўйнаб кетди. Қўлларимни ўпди, аёғимга йиқилди. Бир пиёла тўлдуриб, айтдимки: «Буни заҳру маҳрингга ичгин-у, ўлукдек бўлиб ёт!» Боз қасамхўрлик қилиб, дедики: «Санга озор етказсам, ичгоним ичимга кетсун!» Мисли ташна туя бир қултум қилди-ю, айтдики; «Сан ҳам андак «попробуй». Жавоб бердимки: «Тоат-ибодатимни бир пул қилма!» «Андоқ бўлса, деди, тағин бир мисқол тўк, ман ётурман». Бажо келтурдим. Бадазон зум кечмай савол бердиким: «Ты меня уважаеш?» Бу ҳирсбашара, нокасни ҳурмат этмоқ фақир учун ҳўкизга илтифот кўрсатмоққа борабардур. Валек муросаи мадора дегонларидек, бош кўтармай: «Иззат қилурман», дедим. «Ундоқ бўлса, бамисли меҳрибон ҳамтабақлар ўпишурмиз», деди. Айтдимки: «Эй Искандари девона, нари кетки, жаҳлим тез, муштумим бозарбадур». «Майли, деди, истасанг ман ғарибни ур, аёқинг тагига ол, локинда бир пиёла гулобингни дариғ тутма». Ҳай, сан баднафснинг жиғилдонинг тешилсун. Боз бир пиёла узотдим. Фурсат кечмай, ўзи ҳам ором олмай ва каминага ҳам ҳаловат бермай, мисли маймун қилиқлар қилиб, тархашлик кўрсатди. «Во сани ҳолангни... дедим жаҳлга миниб, маюс ўтурмасанг, башарангга солурман сан гарданшикастанинг!» Бадазон ул бефаҳм сукут қилди, бечораҳол бўлуб кўзига ёш олди. Бунга ҳам тоқати бардош бермай, дилхун бўлиб йиғламоққа киришди. Ўзум ҳам бисёр ноўнғайлик чекдим. Худои таоло дилимға раҳму шафқат солиб, савол бердимки; «Эй ҳамхонаи ғариб, нечун дилхунсан?» Жавоб бердики: «Дарди дилим беҳаду беҳудуддир!» Дедим: «Изҳори дил қил – енгил тортурсан». «Дедики: «Сардафтаримни кўзламоқ бўлсанг, май узот. Дигар йўл йўқдур». Узоқ мулоҳаза қилдим ва садқаи сар қилиб, бир пиёла май узотдим. «Локинда, дедим, эмди каминани саргардон қиладурғон ўлсанг, онаизорингни Учқўрғондан кўрсатурман!» Ичди, бетавфиқ! Энди десанглар, бу нокаснинг нохуш қилиқларини бирма-бир тасвир этмоққа қаламим ҳам номус қилур. Девона мисол қаҳ-қаҳ отур, овоз қўйиб ашўла айтур ва зум ўтмай кўз ёши тўкиб қолур эрди. Парво қилмадим, дедимки: «Баттар бўл, баччағар!» Бад дедики: «Эй ҳамхонаи саховатпеша, бир қулоч чилвирму, арқонму топилурму?» Дедим: «Ушбу буюмларга не ҳожат?» Жавоб айладики: «Ўзимни осурман – токи бу дунёи бақаламўннинг беҳад азобларидан фориғ ўлай!» Дедим: «Девона бўлма! Иншооллоҳ, тириклик шукрини қил». «Йўқ, ман, тирик мурдаман, надомат чекди, занғар, бундоқ ночор рўзгурзонлик этмоқдин кўра савуқ гўрда ётмоқ устундир!» Ул десам, бул деди, бул десам, ул. «Ихтиёр ба дасти Бахтиёр, деди бир муддат фурсат кечгандан сўнг, магарким арқонни дариғ тутсанг, ўзимни тиризадан отурман!» Дилимга ўт тушди, фикр айладимки, бу ... фурўш бир кори-хол қилса, маломатга қолмагайманму?! Қавму қариндоши, хешу-ақрабоси, гўдаклари бордур – қақшаб қолмасунлар. «Искандарқул, дедим, ҳишшадаги манабу сабилнинг юқини ютгил-у, хоби ғафлатга кет!» Мурдор ичди, локинда хомуш бўлмади. То саҳар ҳар на балолар деди, қилиқлар қилди. «Эй карами олам, дейман, дард чекиб ўзумча, бундоқ азобларинг ҳам бор эрдими-у?!» Саҳар чоғи падарлаънат ҳушёр тортди. Гина қилиб, дедимки: «Мани дилранж айладинг». Бош эгиб, айтдики: «Извини, земляк!» Бадазон паноҳи худо қилдик.