МАЪНАВИЯТ
Тиётр нимадур? Жавобиға:
тиётр ибратномадур. Тиётр ваъзхонадур. Тиётр таъзири адабиядур. Тиётр
ойинадурки, умумий ҳолларни анда мужассам ва намоён суратда кўзликлар кўриб,
кар ва қулоқсизлар эшитиб асарланар. Аччиқ бўлса ҳам ( у ) ҳақиқатни сўзлар.
* * *
Сўзни(нг) қисқаси,
тиётрхоналар масхарабозхона бўлмай, балки ибратхонадур... Бизни(нг) Туркистон
ва Бухорода миллий тиётрдан асар йўқ эди. Муҳаррири ожиз “Падаркуш”ни ёздики,
ўткан феврал ойинда Самарқанд, Хўқанд,
Бухоро ва Тошканд ва Каттақўрғон шаҳарларинда миллат нафи учун кўнгуллилар
саҳнага қўюб, тўрт беш минг сўмни тўрт беш кечада жамлаб, мактаблар фойдасиға
бердилар.
* * *
Мажалла ва жаридаларнинг катта
бир хосияти танқид, яъни сараламоқдир. Саррофлар ақчани, тужжорлар матони
саралаганидек, муҳаррирлар ҳам умумий ҳол ва маишатга тааллуқли нимарсаларни саралайдурки,
бошқа сўз ила “танқид” аталур. Масалан, янги мактаб ва муаллимлари ва анда
ўқулатурғон китобларни маънан тафтиш этиш, андаги нуқсонларни баён этмоқ
танқиддур. Таарруз (ҳужум) ва душманлик эмас, агарда шахсиятга тўқунмаса...
ТИЛ МАСАЛАСИ
Азбаски араб ва форс
маданияти, илм ва ҳунари турклардан зиёда ва ғолиб ва қадим ва ҳам туркларға
ғолибан, маънан аскарияти моддатан ҳукмфармо (ҳукмдор) эди. Қозоқ шевасида
келганда, энг содда туркий ва саҳройи, яъни ибтидоий тилни кўрармиз. У тил ила
илмий ва ижтимоий ва фанний китоблар ёзиб еткуруб бўлмайдур...
* * *
Фарғонанинг Хуқанд ва бошқа
шаҳарларида ҳам форсий ривожда бўлуб, уламо ва машойихни форсийга майли
кўбдур... Хўқанд хони Умархон жанобларининг “Девони Умархон”иға форсий абётлар
иншод қилинғониға қараганда, қадимдан бери Фарғонада форсий тилнинг жорийлиги
маълум бўлур...
”Тилимиздан форсий ва арабийни
қувайлук”, бу кўб енгил орзу, аммо ижроси мумкин эмас орзулардандур...Келар
замон учун ҳозирланайлук, ўткан замон учун эмас.
Она тили, она тили...Бу яхши орзу. Аммо тилсиз
оналар тилига мактабий китоблар ёзилаберса, Андижонда ёзилгани Бухорода,
Авлиёотада ёзилгани Қаршида англашилмайдур.
* * *
“Ойина” муҳаррири тарафиндан 19 адад “Шўро”да
ёзилган сўзларнинг мазмуни шул эди: фикри ожизимча, туркистонийларнинг сарт
аталиши сабаби маълум йўқдур. Бу исм шимол халқи, яъни қозоқ ва татар
қардошларимиз тарафиндан Туркистоннинг шаҳар халқига берилган исмдур.
* * *
Вамбери жаноблари ёзадурки,
“Сартларни Бухоро ва Хўқандда тожик атайдурлар. Инчунин жаноб Лазарь Будаговни,
Шайх Сулаймон Бухорий жанобларининг лўғатларидан маълум бўлурки, “сарт”лар аҳли
форс ва тожик эронийлардан иборат бўлса, холбуки, эронийлар форс ва
тожикдурлар.
* * *
Самарқанд вилоятининг расмий
таҳрир нуфусиға 1894 санада шул тариқа
қайд бўлинган: ўзбеклар 39 000, тожиклар 200 000, қозоқлар
210 000, араблар 30 000, афғонлар 2000, оврупоилар 18 000,
яҳудийлар 4000, жўги чангоналар 2500... ( қани сартлар?)
* * *
Азиз биродарлар! Ҳазрати Али афандимиз
буюрадурларким:...”Эй мусулмонлар! Болаларингизға келар замон илмини
ўргатингиз! Зероки аларни Худо таоло халқ этди, сизни замонангиздан бошқа, яъни
келар замон учун”... Юқоридаги сўз шундай бир қийбатбаҳо ва пурмаъно ва кераклик сўздурки, ёлғуз анинг
ила биз мусулмонлар, омил бўлсак (риоя қилсак) эдик, бутун дунё ва охиратимиз
обод бўлур эди.
Тўпловчи Нусрат РАҲМАТ
Манба:
Маҳмудхўжа Беҳбудий. Танланган асарлар 2018 https://nusratrahmat.blogspot.com/
Комментариев нет:
Отправить комментарий