МЕН КАШФ ЭТГАН ҲИНДИСТОН

"Stop!” команда берди политсиячи жиддий оҳангда.
Биз худди ҳарбийлардек, итоаткорлик билан тўхтадик ва мен, беихтиёр ўгирилиб, ортга қарадим. Турли ёшдаги оқ ва қора танли, эркак, аёлларнинг охири кўринмасди.Инглизча, ҳиндча, немисча, туркча каломлар қулоққа чалинарди. Олдинги қатордагилар саросималаниб, фото аппаратлари ва кино камераларини шайлашга киришдилар.
Ниҳоят, киришга рухсат берилди. Биз ичкари кирдик ва эллик метрча наридаги чиннига ўхшаган оппоқ кошонага ташналик билан термулиб қолдик.
Бу – афсонавий Тож Маҳал эди!

У негадир, кўзимга ҳавода муаллақ тургандай бўлиб туюлди. Мен кўрган жаъми обидалардан у тиниқлиги ва жуда аниқ симметрияси ҳамда салобатининг уйғунлиги билан ажралиб турарди. Кўз ўнгимда инсон тафаккурининг юксак чўққиси намоён бўлган эди.
Мармардан тикланган бу муҳаббат кошонасини 330 йилдан бери таърифлашади, улуғлашади.Хўш, мен энди янги сифат ё ташбеҳ топа оламанми? Билиб-билмай, ўзгалар чайнаб ташлаган сақични оғизга олиб қўймайманми?!
Гўзал полотнолар, завқовар шаршаралар, азим тоғлар, Алишер Навоий, “Озодлик “ҳайкали; Моно Лиза портретини ҳам аслида ана шунча узоқликдан туриб томоша қилиш керак. Шундагина ташна эҳтиросларинг қониқиш топади.
Тож Маҳални ўз умр йўлдоши Мумтоз Маҳалга атаб қурдирган Шоҳжаҳонни Аврангзеб ( ўз ўғли) бир умрлик қамоққа ташлаганда, у деворни тангадай тешиб, мақбарага термулиб ўтирган ва куннинг турли пайтларида турфа рангларда тобланишидан ҳайратланган экан.
Бу бетакрор обиданинг ички қисмини айлангач, унинг бош меъмори Туркиялик Устоз Исо Афанди айрим нуқталарда Гўри Амир мақбарасидан ҳам нусха олган, деган хулосага келдим. Бу биноларнинг муштарак томонлари шундаки, иккаласида ҳам кенотаф деб аталадиган ташқи қабр билан бирга тагда ҳақиқий лаҳад ҳам мавжуд. Йигирма минг ишчи ва усталар йигирма икки йил давомида бунёд этган бу обидада ҳам худди Гўри Амирдек устки қабр атрофида ҳордиқ чиқариш, намоз ўқиш хоналари бор; нарироқда жоме масчиди қад кўтарган. Ҳар иккала обида мармарларига Қуръони Каримдан оятлар ўйиб ёзилган.
Зеро, бунинг ажабланадиган жойи йўқ: Тож Маҳални тиклашда Ҳиндистон, Эрон усталари билан бирга Самарқанд, Бухоро ҳунармандлари ҳам меҳнат қилишгани маълум.
Мен бу бинода илк бор мармарни ўйиб, рангли ферузалардан ажойиб гуллар яратилганлигини кўрдим ва тасаннолар айтдим.
Тож Маҳал ўзига хос мажмуа: унинг атрофида ҳашамдор мачит қурилган, сайргоҳлар ташкил этилган. Ва улар, ҳозиргача яхши сақланган.
2006 йилда ўтказилган “Дунёнинг етти мўъжизаси” конкурсида Тож Маҳал бешинчи ўринга сазовор бўлди.Жаҳон миқёсида... Масалан, Миср пирамидалари, Америкадаги “Озодлик хайкали”, Москва Кремли бу еттиликнинг яқинига ҳам йўламади. Биз, аниқроғи, мен ( Эътибор берганмисиз, одатда “биз” дейилади. Аммо бу гал ана шу анъанани бузишга мажбурман. ) бу конкурсга Регистон мажмуаси билан Бухоро аркини тавсия этган эдим. Улар ҳатто қирқликка ҳам илинмади. Бизнинг матбуот бу ҳақда хабар бермагани устига, Интернет аудиториямиз торлиги ҳам бунга кўпроқ сабаб бўлди, деб ўйлайман. . Зеро ҳозир ҳам бу борада анчайин орқадамиз.
Шундан кейин биз “Бекажон” газетаси билан ҳамкорликда “Ўзбекистоннинг етти мўъжизаси” конкурсини эълон қилдик. Мен ана шу норасмий комиссиянинг норасмий раиси эдим. Унинг натижаларини аввал бир неча бор эълон қилганим боис такрорлашни лозим деб билмадим. (Зарур бўлса, Интернетдан топишингиз қийин эмас).
    Тож Маҳал сайригача биз Деҳли, Агра шаҳарларини ҳам томоша қилган эдик. Лекин Тож Маҳални кўрмай кетиш Ҳиндистонни кўрмай орқага қайтиш билан баробар эканлигини билардик.
“Муғуллардан ( улар Бобурийларни шундай деб аташади) бизни боқадиган Тож Маҳал, инглизлардан тил қолди”, деди, тилмочимиз Феру (аслида Феруз) деган мусулмон ҳинду. Дарҳақиқат, Аграга, умуман Ҳиндистонга Тож Маҳални кўргани келадиганлар мамлакат иқтисодига озмунча фойда келтиришмайди. Инглиз тилининг эса аҳамиятини гапирмаса ҳам бўлади. Бу ерда Бобурийлар ҳақида ҳам, инглизлар тўғрисида ҳам илиқ гапларни гапиришга одатланишган экан. Бу ҳолни кўриб шерикларимиздан бири: “Руслар ҳам бизга университетлар, заводлар билан бирга буюк тилни мерос қилиб қолдиришди”, деди ва у ҳақ эди.
Буюк шоир надомат ила: “Бошимни олибон Бобур, оёқ етгунча кетгайман”, дейди ва шундай қилади ҳам. Кейин эса “Ҳинд сори юзландим, юзи қаролиғ бўлди”, деб ёзади. “Юзи қаролиғ” бўлганлигининг маъно, моҳиятини изладим ва алланималарни топгандек бўлдим.
Майли, бу хусусда йўл−йўлакай гаплашармиз...
Аграда бизнинг Самарқанддагидай тарихий обидалар кўп. Уларнинг аксариятини эса Бобурий шаҳзодалар барпо этишган. Жумладан, муҳташам Агра қасри қурилишини Акбаршоҳ бошлаган бўлса, Жаҳонгир ва Шоҳжаҳон давом эттиришган. Шахсан мен жаҳоннинг талай мамлакатларида бўлиб, бундай ҳашамдор обидани кўрмаганман. Бинодаги бетакрор ўймакорликлар ва ҳовли саҳнидаги анвойи гулларни кўриб, беихтиёр шоира Зебуннисони эсладим. У ана шу саройда яшаган, уй қамоғида ётган бобосига егуликлар ташиган бўлса ажаб эмас. Эҳтимол, бу ерга шоираларни тўплаб, мушоиралар ҳам уюштиргандир.
Интернетда Зебуннисони ҳинд шоираси деб ёзишибди. Тожик энциклопедиясида форс-тожик шоираси дейилган. Биз эса уни ўзимизники ҳисоблаймиз. Майли, талашишнинг ҳожати йўқ. У ҳамма халқларники бўлақолсин. Аммо аламлиси шуки, қабрини зиёрат қилмоқчи бўлгандим, таржимонимиз ҳам, қаср ходимлари ҳам Зебуннисо деган шоирани танишмаслигини айтишди.
Агра ва Деҳлида 63 йил яшаган шоира: “ Пир шуд−у Зебуннисо, ба ў харидоре нашуд” деб ўкинади. Зеро, шоҳ қизига, оташнафас қалам соҳибасига ким ҳам харидор бўларди?! Аниқроғи, ким бунга журъат этарди. Унинг отаси Аврангзеб эса 300 йиллик империяни инглизларга ютқазиб қўйди. “Юзи қаролиғ”бўлганлиги шу эмасми ахир.
Зебуннисо, эҳтимол, Самарқанд қизларини эслаб: “Гажак зулфлар ҳам, сурма тортилган қора қошлар ҳам шу ерда”, эканлигини битгандир. Балки, олис ва бегона Ҳиндистондан кўра Самарқанд қизлари даврасида бўлишни орзу қилгандир шўрлик.
Мазкур шеърга куй басталаган Ҳожи Абдулазиз шунинг учун бу қўшиқни “Самарқанд ушшоғи” деб атаган бўлса ажаб эмас.
Тенгини топсанг, текин бер, дейишади.Ўз қизларини муносиб куёвларга чиқарган оталар, дарҳақиқат бахтлидирлар.
Бунга эришолмаганларнинг дилини бир умрлик армон кемиражак.

Аграга қайтамиз. Магарам, тарихий обидаларга бой бўлса-да, бу шаҳар дилимга ўтиришмади. Кўчаларда сигирлар, маймунлар, итлар, тиланчилар, бизнинг лўлиларга ўхшаб тақинчоқ сотадиганлар ҳаддан ташқари кўп эди. Тож Маҳалга олиб борадиган тор кўчанинг тротуари бўлмагани устига тор кўча мотореллор, арава тортадиган туялар, рикшаларга тўлиб кетган эди. Атрофга бадбўй ҳид тараларди. Бобур таърифлаган Жамна дарёсига туташ ариқлардан нохуш ҳид келарди. Одамлар асосан, мотоцикл, мотореллорда юришар, унга тўрт-бештагача бўлиб тиқилишиб олишарди. Айрим автобусларнинг эшиги йўқ эди; йўловчилар ҳаракатдаги машинага илашиб олишар ёки тушиб қолишарди.
Шаҳарда икки миллион киши яшашини айтишди. Бу Самарқанд ёки Бухорога нисбатан тўрт баравар кўп эди. Имкониятлар эса миллион киши учун ҳам етмасди. Қашшоқлар маҳалласида минглаб одамлар, шундайгина чодир тагида туғилиб, шу ерда умргурзонлик қилишларига гувоҳ бўлдик.
  Тўлиқ варианти

http://nusratrahmat.blogspot.co.uk/

“Ҳикоялар” бўлимида