среда, 12 марта 2025 г.

 

НОХУШ МАНЗИЛГОҲ "Мен редакцияданман"китобидан

                              НОХУШ  МАНЗИЛГОҲ 

             "Мен редакцияданман"китобидан


     Мухбирлик - ёзувчи учун энг яхши мактаб. Газета, журнал, телевиде-ние ёки радиода ишласангиз, - касбу кор тақозаси билан қаерларга бош суқ-майсиз, кимлар билан мулоқотда бўлмайсиз?!
     Вилоят газетасида ишлаб юрган пайтларимда жасадлар қаторлашти-риб қўйилган моргга ҳам; жиннихона, қамоқхонага ҳам кириб чиқишимга тўғри келган.
     Моргга кирганимни эсласам, ҳамон этим жўнжикиб кетади.
         Шифохона этагида жойлашган бу пастқам бино ўша пайтларда жуда хароб бўлиб, пойдеворидаги ғиштлар емирилган, шувоқлари кўчиб кетган эди. Бу бинони таъмирлашди, мармар қопламалар билан зеб беришди, аммо у ҳамон нохуш ва совуқ! Чунки у - морг! Бир шоир бу иборани: "Марҳумларнинг охирги роҳат гўшаси", деб шарҳлаганди. Уни маргхона ҳам дейишади. (Марг: тожикча -ўлим дегани).
         Бинонинг ичи зах, ним қоронғу эди. Марҳумлар никель дасталари занглаб кетган темир кроватларда ётишар, устларига ёпилган оқ чойшаб, кафанга ўхшаб туйғуларингни ғижимларди.
         Дилимни беҳудуд ғусса босди.
         "Зах ва қоронғу жойда  ётқизилган ҳолда сақлансин".

 

НОХУШ ХАЁЛЛАР

Етмиш ёшдан ошган (аниқроғи, етмиш тўртга кирган) қотма, бўйчан, сийрак сочлари оқарган, тишларининг ясамалиги сезилиб турадиган, юрганда андак энкайиб, эҳтиёткорлик билан қадам ташлайдиган, нигоҳлари хиралашган,  кўзойнаги остидан сал анқайиб қарайдиган, кўринишда сокин, хотиржам бўлса-да, салга асабийлашиб, серзарда бўладиган, касалванд, жиззаки чолни  кўз олдингизга келтира оласизми? 
Ана шу одам, менман.
Ваҳоб Кабирович Кабиров, дейишади каминани.
Менинг ёшимдагилар, одатда, қачонлардир қилган амаллари билан мақтаниш, ўзларини минбар ва ҳайъатга уриш, ҳукуматга ҳуда-беҳуда ҳамду сано ўқиш, тобут бошида нутқ сўзлаш; хотиралар, гоҳида шеър  ёзишга мойил бўлишади. Булар бари менинг табиатимга зид. Худо сақласин! Ҳатто газетачиларнинг «бахтли кексалик», «нуроний отахонлар» сингари ибораларига киноя ва писхандлик билан қарайман; назаримда, булар бари жуда шалдироқ, носамимий тўқималар бўлиб туюлади. Илоҳим адашган бўлайин-у, етмишдан кейин русларнинг «Старость не радость» деган нақли мазмун, моҳияти билан ҳамманинг эшигини нохуш тақиллатаверади. Ҳатто баҳор тароватидан, мусиқанинг сеҳрли оҳангидан, нозанин  чеҳралардан лаззатланишингга  касалликлар, нохуш хотиралар, ўлим ҳақидаги дилингни сиёҳ  қиладиган ногаҳоний фикрлар ва бошқа  ожизликлар халақит бераверади.

Беморликлардан бошлайдиган бўлсак, қарийб йигирма йилдан бери  хафақон (гипертония, қон босими) билан яккама-якка курашиб келаётганимни, аммо кўпга бормай бой беришимни айтиб ўтишим керак. Бир бор йиқилдим ҳам, аммо шифокорлар, рингдаги ҳакам:  «енгил накаут», деганига ўхшаб, микроинфаркт бўлганимни айтишди ва ўрнимдан турғизиб  қўйишди. Менга ўхшаш бадбахт, заҳар чолга нариги дунё ҳам зор эмас экан, деган тўхтамга келдим ўшанда. Дилозордан Худо безор, деганлари, эҳтимол шу бўлса.
Докторлар, табиб-у экстрасенсларни ҳурмат қиламан, албатта, аммо йигирма йилдан бери уларнинг бари менга, шунчаки ён босадиган мухлис ёки ҳангоматалаб томошабин ролини бажариб келишди.  Рингдаги боксчига: «бўшашма», «ўнг қўлингни ишга сол»,  «йиқит», деб бақиришади-ку… Шунга ўхшаш.

  ФИРДАВСИЙ  ВА МЕН  ЁКИ ...       

САЙТИНГИЗНИ ИЗЛАДИМ

   


  Фирдавсий ва унинг шоҳ асари   ҳақида талай афсоналар  тўқилган. Буюк шоир “Шоҳнома”ни қирқ йил давомида ёзиб, подшога олиб борган экан. Шоҳ унинг эвазига шоирга бир ҳовуч танга ином этибди.  Фирдавсий бу совғанинг барини эшик олдида турган дарбонга тутқазиб, жўнаб кетган эмиш.

   Бу афсонанинг ўнлаб вариантлари бор ва улар асарнинг қадрини янада кўтариш учун тўқилган бўлса ажаб эмас.  Аслида, Фирдавсий ҳам ўша давр шоирларидек, анчайин қашшоқ  яшаган.  Ўзимизнинг Муқимий. Фурқат, Махмур ва,  сарой шоири бўлмаган,  ижод аҳли ҳам зўрға кун кечиришган. “Ҳазратим, очликдан ўлдим, егали нон бергин манга” дейди Махмур. "Рўзғорим  тебраман, бахти қаролардан бири", дейди  севимлм шоиримиз.

   Фирдавсий асарни ёзиб тугатмасданоқ, унинг айрим байтлари халқ орасида машҳур бўлиб кетади. "Шоҳнома" билан танишган киши, асарнинг бирор аниқ подшога бағишланмаганлиги; асрлар давомида халқ афсоналарида куйланган; Рустам, Сўҳроб Сиявуш каби қаҳрамонлар улуғланганлигига ишонч ҳосил қилади.. "Тожикфильм" бу ҳақда кўп серияли фильм ҳам олган.     

   Хуллас, шоирнинг дўстлари асарни подшога ином этишни маслаҳат беришади ва у, карвонга миниб, Эрондан Боғдодга йўл олган. Подшо,   шоирни қабул қилиб, унга  эҳтиром кўрсатган ва ҳатто ўз боғида бир ҳафта меҳмон қилганлиги ҳақида маълумотлар бор.. Кетиш олдидан эса подшо мулозими унга 300 динор пул берган. ( Бир динор  пул беш грамм олтин қийматга тенг бўлган экан.)

    Энди буёғини эшитинг. Камина ҳам танланган асарларимнинг 540 саҳифадан иборат биринчи жилдини  кўтариб, ҳокимимиз Эркинжон Турдимов қабулига йўл олдим. Аслини олганда, бу  китоб ҳам менинг қирқ  йиллик меҳнатим маҳсули эди. У киши каминани танирди: саксон йиллигимда уйимга меҳмон бўлиб келган ва бизни қувонтирганди, қошиқлар музейимни кўриб, ҳайратланганди; Самарқандда Маҳмудхўжа Беҳбудийга ҳайкал  ўрнатиш ташвишида юрганимдан  хабардор эди; "Жадид" романимга дастҳат ёзиб бергандим.

   Шунинг учун бўлса керак, қийналмай кирдим. Салом-аликдан кейин, китобни варақлаб, унинг учун қанча харажат бўлганлигини, иккинчи жилди қачон  чиқишини сўради.

   Мен шундай савол беришини тахминлаган ва жавобини ҳам мўлжаллаб қўйгандим.

   Эътибор беринг, хотиним иккаламиз ойида олти миллион сўмдан кўпроқ нафақа олишимиз, ўғилларим иши анчайин юришган тадбиркор эканлиги; бу замонда китоб ёзадиган киши харажатлар ғамини ўзи ейиши зарурлигини ва мен, зинҳор ва зинҳор моддий ёрдам  сўраб кирмаганимни айтишни мўлжаллагандим

     “Қирқ  миллион атрофида, " дедим, саволга жавобан, ҳижолат бўлиб.

     Мен бошқа гапни айтмасданоқ, у киши  ёрдамчисини  чорлаб, топшириқ берди  ва  ўша куниёқ  пластигимга  шунча маблағ тушди.

   Биринчи бўлиб, ўртанчи ўғлим (Мирзо) койиди.  “Сиз шаъма қилгансиз.   Обрўйингизни тўкиб қўйибсиз, у киши сизни ҳурмат қиларди". 

   "Ахир, Абулқосим ака ҳам олган-ку", ўзимни оқламоқчи бўлдим. 

   "Ким у Абулқосим ака"? 

    "Фирлавсий"


    Кейинроқ бу ҳақда  ёзувчи Каримберди Тўрамуродга айтган эдим, у одатига кўра  қаҳ-қаҳлаб кулди ва: “Тағин битта кўк “Жигули” бўлипти”, деди. Бундай дейишида жон бор.  Мен умрим давомида иккинчи бор дўржи  қалам пули  олган эдим. 1986 йили “Мен редакциядан” деган китобимни тугатиб, аввал “Шарқ юлдузи”, кейин “Ёшлик” журналига олиб бордим. Аммо уни қайтаришди. Кейин Хуршид Давронга кўрсатдим.  ( У нашриётда ишларди) Хуллас, асар бир йилдан кейин катта тиражда нашр этилди. Китоб бир ойда сотилди. Шунинг учун бўлса керак, нашриёт менга каттагина  қалам пули тўлади. Устига жилла қўшиб, “Жигули” (кўк) харид қилдим. Ўн йил давомида бу машина билан дам олиш кунлари оилавий Самарқандга бориб келдик,  қадимий шаҳарлар, сўлим гўшаларни томоша қилдик. Ўғилларим уни миниб, ҳайдочиликни ўрганишди.

    Қадимда шоир ва ёзувчилар қашшоқ яшаган, дедик. Ҳозирги кетишда улар, тағин ўша куйга тушиб қоладиганга ўхшаяпти. Ҳарҳолда, шўролар даврида ижодкорнинг оғзига бот-бот эмизак (сўрғич) тутиб туришарди. Эндиликда, худо қалам пулини кўп кўргани устига, китобхон ҳам биздан юз ўгириб кетди.

   Ҳукумат ёки ҳокимлардан, шунингдек, бойлардан мурувват кутиб яшаш ҳам ғуруримизга тўғри келмайди. Зеро, улар бунга масъул ҳам эмас. Ҳокимиятда бўлганимда, айримлар хом -хатала  қўлёзмаларини кўтариб келиб, маблағ сўрашаётганини надомат билан  айтишди.

  Ўзимга келадиган бўлсак, ҳозиргача ҳокимдан ҳижолат тортиб юрибман. Чунки унинг ёрдамчиси бу маблағни қайбир тадбиркордан олиб бергани аниқ. Қайтиб ёрдам шаъма қилмайман. Сайланманинг иккинчи  ва учинси жилдини ҳам нашрдан чиқармайман. Чунки биринчи жилддан ойида ўн дона ҳам сотилмади. Китоб дўконида  Алишер Навоий, Умар Ҳайём, Чингиз Айтматов, Абдулла  Қодирий ва ҳатто Қуръони Карим  турганда, менинг китобим кимга ҳам керак?! Бугун каттадан кичик  ўз телефонидан нимлуч аёллар, фоҳишалар, қотиллар ҳақидаги  томошоларни иштиёқ билан кўришади. Тўғри, бироз  қизиқарли китобларни ҳам ўқишади. Аммо  улар, ҳозирча озчилик.

     Айнан, уларнинг сонини кўпайтириш билан шуғулланиш керак.

   Китобимнинг харидори бўлмаётганлигини ёздим. Аммо бундан сира ўксимайман. Менинг ҳаволамга ҳар ойда ўнлаб мамлакатлардан мингдан  кўпрок ўқувчи киряпти. Шубҳалансангиз, очиб кўринг: nusratrahmаt.blogspot.com

   Шахсан мен  электрон адабиётни ривожлантиришдан ўзга йўлни кўролмаяпман. Сайт, блог, хуллас ҳар биримизнинг ҳаволамиз бўлиши ва унда ўзимиз ишлашимиз шарт!

   Ибрат олишимиз зарур бўлган айрим сайтлар билан танишиб кўришингизни маслаҳат бераман     Зиё истаган қалблар учун.   Асосчиси ёки тасисчиси Давронбек Тожиалиев.       2011 йилда ташкил этилган ва ўтган йиллар давомида тўлдирилиб, бойитилган бу сайтда   адабиётимиз сарҳадларидан бугунгача бўлган шоир ва               ёзувчилар қамраб олинган. Фақат адабиёт эмас, маданият, журналистика ва бошқа соҳалар бўйича қимматли маълумотлар бор.

    Мен  Хуршид Даврон кутубхонаси сайтига ҳам кириб тураман. Унда Ўзбекистон ва жаҳон шоир, ёзувчиларининг асарлари, таржимаи ҳоллари батафсил ёритилган.

  Ўзбекистон Ёзувчилвр уюшмасининнг ижод.уз сайти информацион характерда бўлса ҳамки, ҳар бир ижодкор кириб туриши зарур бўлган манбаъдир. Мен бу сайтда шоир ва ёзувчиларнинг ҳаволалари ва унда ёритилаётган асарлар ҳақида маълумотлар бериб борилишини  истардим.

   Тасодифан Саломат Вафо сайтига кириб қолдим ва унинг ҳикоялврини ўқиб, роҳатландим.  Марҳум ёзувчиларимиз Ўткир Ҳошимов, Тоҳир Малик сайтлари ҳам эскирмай турипти.

  Билсам, сизнинг сайтингизга кирардим. Нима бўлганда ҳам ҳаволангиз бўлиши керак.  Компьтерни обдон  биладиган кишиларга мурожаат қилсангиз,  очиб беришади.

 Ҳозир бир қатор мамлакатларда ҳаволадаги асарларни сотиб, пул топиш йўлга қўйилган. Келажакда қашшоқланиб қолмаслигимиз учун янгиликка тезроқ интилишимиз шарт.

  Китоб - муқаддас, аммо у ўз вазифасини электроникага  зиммасига юклади.. Электон адабиёт рақобатчи ёки рақиб сифатида эмас, давомчи, меросхўр сифатида кириб келди. У айнан китобларда ёзилган кашфиётлар меваси ўлароқ пайдо бўлди.

  Ўн саккизинчм  асрда инглиз олими Майкл Фарадей чироқ ёруғидан фойдаланиб, магнит майдонини электр майдонига айлантириш борасида тадқиқот олиб боргани ва бунга эришгани, охир-оқибат чироқ керак бўлмай қолгани  сингари.

    Тезроқ ҳавола очинг. Китоб харид қилиш, уни сақлашдан халос бўласиз. Беҳбудий таъкидлаганларидек, ўтмишга эмас, келажакка қараб иш тутмоқ керак. Эндиликда китоб тарғиботидан кўра электрон адабиётни кўпроқ тарғиб қилиш зарур.

     Шунда сизнинг компьютер ва телефонингизда истаган ёзувчи, шоирнинг асарлари муҳайё бўлади.

                                                                                                           3 06  2024

    Saytimning kaliti: https://nusratrahmat.blogspot.com

 

вторник, 4 марта 2025 г.

 

                                     2.БЕҲБУДИЙ ЁЗАДИЛАР

                                        

                                         “ Қасди сафар”дан                                                                         

 

“Андра  (Ҳозирги Адирне. Изоҳлар бизники. Н.Р.) Истанбулни бошқа тил ила айтганда, Туркия давлатининг дарвоза ва устунидир... Истанбул ила Андра ароси қитор  ( поезд) ила ўн соатлик йўл бўлуб Австриё насоралари темир йўлнинг соҳиби... Бечора мусулмонлар беш юз йилдан бери Оврупода ўлтуруб, оврупо одати, либоси ва ямон ишларини одат қилиб, аммо илм, ҳунаридан керагича ҳисса олмабдурлар. Бул ҳар ерда шундайдур. Бу кунгача бир чақирим темир йўли бино қилмоқға бутун мусулмонларнинг илм ва иқтидори йўқдур, аммо папирус, ичкулик ва бузуқлик тарафига бор кучимиз ила аъло ҳолда тирмашармиз”.  

                                                                                      Туркия

 

   “ Баъзи ҳожиларимизни киссаларига оқчалари бўлуб, сарф этмасликлари ва ялғондан, биз мискин деб ҳаммол ила ва бир икки ғуруш расм  оладурғон, карантин ва банд (порт)лар маъмурлари ила урушиб юргонлари боиси таъсиф (афсусланарли)дур”...

    

   “Бир-икки кичик туннел ва тош куфруклар остидан ўтуб, икки тарафи боғчалик ерлардан кечармиз. Ҳамма ток, зайтун, анор, хурмо, анжир, патак анжир боғчаларидур. Экинжойларға ҳар уч газға бир тут ниҳоли ўтқарилубдур. Ҳар йили бир-икки дафъа тутларни шохи урулуб, ипак қурти ёки ҳайвонотга берилар экан. Боғлар темир йўлға у қадар яқинки, меваларини оташ ароба устидан узмоқ мумкиндур... Оташ ароба доимо баланд тоғларга эгри-бугри йўллардан чиқар. Бутун Жабали Лубнон ( Тоғли Ливия) қишлоқ ва  қасабалари хуш ҳаводур. .. Миср тарафиндан бойлар келиб, ёзни  мунда ўткарарлар...”

                                            *  *  *

 

   “Инсон ўзини бир олам ҳунар, бир дунё санъат ичинда кўруб, аввалги мусулмонларнинг дин йўлинда этғон сайъи ва қилғон ихлосларининг ҳамда ҳунар ва нафис санъатда этган тараққийларининг ўйловиға ғарқ бўлуб кўз тинар ва ҳеч нимарса кўрмас даражаға келур. Ё раббий! Мусулмонлар ва у баъдавий араблар бу қадарми аҳли санъат бўлдилар? Бир сўз ила тамом этайин. Роқими ҳуруф( камина) ҳинд, эрон ва Испаниё жомеъларидан бошқа ислом  оламининг барча жомеълари зиёратиға мушарраф бўлдум, аммо жомеъ Уммавиядек зийнатлик ва осори нафислик бир жомеъ кўрмадим”.

                                                                                 Дамашқ

*  *  *

  

   “Англис ширкати шаҳарға  таҳвил маъ ( қубур) ила сув келтурган, яъни сақоси (ускуначиси) – англис. Ва Байрут лимон – парахуд ҳавзини франсуз ширкати бино этгандур. Темир йўл ва қўша хатлик трамвай немис ва белжикники. Фақат мамлакатни исми усмонлиға тобеъдур. Ажнабийларнинг минглаб талабалик ҳар нав дорулфунуни ва неча юзлаб талабалик ҳар нав мактаби 50 дан зиёда бўлуб, мунтазам расадхона, кимёхона, ташриҳ ва жарроҳи ва ҳикматхоналари бордур”.

                                                                       Байрут

 

 

  “ Ёфа шаҳриғача 20 соатлик йўл учун 13 сўмға биринчи даражадан жой олдим. Парахўдда мисрий, шомий, истамбулий кибор мусулмонларда  бир хейле бор. Иттифоқо, уч кишилик бир ўйча( қамара)ға бир ўзим кириб, аъло бир уйқуга толдим. Таом вақти ходим ўйғотди. Катта солунга  чиқдик; катта стол, бирига парахўд маъмурлари, иккисига овруполик хамула(йўловчи)лар, бириға кешти(кема)дағи  мусулмонлар ва ҳар кимни уйи ва каравот рақами табақи олдиға ёзилгандур. Ходим нўмирамизни кўрсатди, ҳамхоналар саломлашиб ўлтурдик.

   Хон(стол)имиз устида ҳар нав мускиротларда ( спиртли ичимликлар) бордур. Таомлар бирин-кетин келдики, шундан иборатдур: макарон  кабоб пиёз, кабоб танўри, бир навъ шўрбо, кабоб, картошка, балиғсардника, пеннир(пишлоқ),  янғоқ, мева, қаҳва, конфет, печени. Ҳар ким буғўзигача тўлдурди. Аммо шишадаги мускиротдан на ул бойбаччалар ва на ул оврупомижоз бўлган араб ва турклар бир қатра бўлсун ичмади. Дедим: “На учун ичмайсизлар?” Дедиларки: “Алҳамдуллилоҳ, мусулмонмиз. Оллоҳ азим−шон ҳазратлари Қуръони Каримда афандимиз воситалари илан наҳйи этибдурки, 1300 сана сўнгра оврупойилар бу ҳабис( қабиҳ)ларнинг зарарини билиб, ўзларини сақламоқдалар. ...бизнинг мактабларда мунинг зараридан баҳс этарларки, инсоннинг ичкиси келмайдур. Дедиларки, Туркистону Бухоро қандайдур?” Мажбуран тўғрисини сўйладим... Дедилар:  “Астағфирилло!”

                                                           *  *  *

 

  “...мачит ал-Ақсо муборакға кириб, ҳар шайдан аввал икки ракъат намоз ўқуб, мундай муқаддас ва муътабар мақомларға бандани еткургони учун оллоҳи зулжалолға ташаккур ва арзи ниёз ва убудият этдим.”

 У киши мачитнинг салобати ва ҳуснидан беҳад лаззат топади: “Эй ўтмиш муқаддас мусулмонлар! Эй бонийлар! Эй фотийлар! Оллоҳ сизларни ниҳоясиз раҳматларға ғарқ этсунки, замонангизда бу қадар лоҳутий асарлар ва муқаддас буқъалар (ибодатхона) бунёд этибсиз чин мусулмонлар, ҳақиқий инсонлар сизларсиз! Сизнинг изингиздан кетмоққа жаҳолатимиз монеъ бўлди.

 Илоҳо! Бу азиз ва фаол бандаларинг ҳурматига бизға басират эт. Эшитар қулоқ, англар ақл бер! Оҳ у эзгулар қандай эканлар? Биз на ҳолдамиз?

   Эй, Оллоҳи азимуш-шон! Бу  магар сенинг ғазабингмидур? Афу эт, биз инсонларни,  ҳидоят эт!  Ер юзинда сулҳ ва салоҳи умумий ато айла. Инсонларға инсоният бер! Золимларни қаҳр эт, мавҳ бўлсун зулм, яшасун адолат ва ҳаққоният. Омин...”

                                                                     Қуддус

   

 

  “Мундан чиқиб онинг яқинидаги рус калисосиға кирдукки, мунда ҳам тарихий тош ва тасвирлар кўб бўлуб, бир неча ўйдан иборатдурки, бир рус хотун шайхи бизларға кўрсатиб баён этди. Калисонинг олдинда тошкандлик ёш аттор бор эканки, ҳожи ва заввор(сайёҳ)лар оладурғон нимарсалар сотадур. Қўлиға бир неча нусха “Ойна” ва “Туркистон харитаси”ни бердим. Аҳли савод экан. Тошканд шаҳрини кўрсатдим. Беихтиёр харита устиндаги Тошкандни ўпуб, кўзиға суртди...Хусусан  ватан ва аҳли диёрнинг қадри мусофиратға маълум бўлур. Ҳақиқатан ватан муқаддасдур. Қадрини билмоқ керак. Сотмасға ва ўлгунча айрилмасға керакдур. Ўғли бор эмиш, Қуддусдаги русча ва арабча мактабға бериб, мактабни тамом қилдирмоқға ва сўнгра  русча дорулфунунға юбормоқиға машварат (маслаҳат) берилди”.

                                           

                                                                                   Тўпловчи  Нусрат РАҲМАТ  https://nusratrahmat.blogspot.com/