"БЕШ ҲИКОЯ"

  БАФУРЖА ВА ХОТИРЖАМ БЎЛСАНГИЗ, "БЕШ ҲИКОЯ"НИ ЎҚИШИНГИЗНИ МАСЛАҲАТ БЕРИБ ҚОЛАМАН.  ФИКР БИЛДИРИШНИ ҲАМ УНУТМАНГ.
 (Мои документи"даги мундарижадан изланг)

ҲОДАРВЕШ ШАМОЛИ

      Ўтаётган (2019)йилда икки дўстимдан жудо бўлдим. Булар Миршариф Хўжаев ва Зиядулла Нурматовлар эди.Йил охирида ажал менга ҳам чанг солди.  Жонлантириш бўлимида уч кеча кундуз ҳушсиз ётганман. Аммо насибам бор экан...Миршарифнинг асаридан парча эълон қиляпман

 МИРШАРИФ ХЎЖАЕВ «ҲОДАРВЕШ ШАМОЛИ»

…1962 – 1963 йилларда Бухородаги Биҳиштиён қабристони бузилгани, унинг тупроғини “ўлчаганим” хусусида ёзгандим. Ислом оламида Мадинаи мунавварадаги Жаннатул Бақия, Маккаи мукаррамадаги Жаннатул Муалло қабристонларидан кейинги ўринга даъвогарлик қилган Самарқанддаги Чокардиза қабристони ҳам 1948 йилда текисланиб, аҳолига уй-жой қуриш учун ажратиб берилгани, бу ҳақда камина, кейинчалик, Республика телевидениеси орқали чиқиш қилганим тўғрисида эслатган эдим.

"Facebok" - ИЖОДКОР МИНБАРИ

         

      Мазкур ижтимоий медиа-сайт давра суҳбатларимиз учун зоҳирий  юмалоқ столга, ўртада ёйилган дастурхонга ўхшаб қолди. Уни очиб, ғойибона, лекин  қадрдон дўстларни қидирадиган, янги, радикал ва ноёб фикрларни ташналик ила  излайдиган  бўлиб қолдик. Шоир ва ёзувчилар, журналист ҳамда публицистлар учун энг ўнғай минбарга айланди у. Тасаввур қилинг: сиз янги шеър, ҳикоя, мақола ёздингиз. Уни феесбукдаги саҳифангизга жойлаштиришингиз заҳоти дунёга тарқалади.  Ҳеч қанақа цензура ёки муҳаррирдан чўчимай, андиша қилмай дилдаги гапларни изҳор этаверасиз. Феесбук давлат чегараларини тан олмай, миллионлаб жаҳон халқларини  бирлаштирди. Ҳар  бир ҳудудда ўз забони, урфияти, савияси билан мулоқот  қиладиган бу воситанинг имкониятларини санаб адоғига етолмайсиз.

ТУРКИЙ ҚАВМНИНГ ФОРСИЙ ТИЛИ

                   ТЕМУРИЙЛАР  ЗАМОНИДАГИ  ЗАБОН
                                                  
              
 
    Амир Темур, ҳеч шубҳасиз, туркий қавмдан.
    Аммо темурийлар эпохасида расмий тил форсий бўлган.
   Амир Темурнинг узугига форс-тожик тилида “Рости- расти” деб битилган. Буни: “Тўғри бўлсанг, етасан муродга” деб таржима қилса ўринли бўлади, назаримда.
   Соҳибқироннинг фаранг қироли Карл олтинчига ёзган ва айни пайтда Самарқанддаги Улуғбек музейида сақланаётган ( уни Ислом Каримовга Франциянинг собиқ президенти туҳфа этганди) мактуби бугунги тожик адабий тилига яқин туради.

ГУЛГИР

 

  

  Сўзангарон маҳалласида яшайдиган бу гулгир ( тожикча – томоқдан олувчи) ҳақида кўп эшитгандим, унинг авлодлари ҳам шу касб билан шуғулланишганини билардим. Ҳар гал набираларимнинг томоғи оғриб, меъдаси бузилса, келинларим ўша аёлникига йўл олишарди. Қайтиб келишганда, бола анча тетиклашганига гувоҳ  бўлардим. Лекин шунга қарамай, бу аллақандай алдам-қалдамдай бўлиб туюлар, болаларни яхшиси, докторга элтиш зарур деб тайинлардим. Улар эса бош силкиб маъқуллаган бўлишар, аммо ўз билганларидан қолишмасди.

БИРЛАШГАН ЎЗАР

    Миллий масалада ёзиш  жилла серғалва, хавотирли. Илмий ва амалий жиҳатдан бот-бот тасдиқланган, жаҳондаги барча википедия ва энциклопедияларда эътироф этилган ҳақиқат ҳам, гоҳида кимнингдир жаҳлига сабаб бўлиши мумкин. Чунки ҳар бир банда ўз миллатини дунёдаги энг қадимий, доно, номдор деб ҳисоблайди. Бу борада фактлар, далиллар топади ёки ўзи ўйлаб топади. Гоҳида эса, миллатга меҳрдан кўра  миллатпарвар бўлиб кўриниш  олдингги маррага чиқиб қолади.

ҚЎЛДА ҚАЛАМ БИЛАН

                              

                                                 Мунофиқлик

   Вилоят газетасида ишлаганимда руҳий касалликлар шифохонасидан тушган шикоятни текширгани боргандим. Ҳовлидан ўтиб кетаётганимда, юқори қаватдан бир қиз менга мурожаат қилаётганини фаҳмлаб қолдим ва хавотир аралаш унга қарадим. У менга нафрат билан қараб турарди

  –  Болтавой, сан номардлик қилдинг, деди у.– Мени алдадинг! Сочларимни силардинг, қара, ҳаммасини олиб ташлашди.

   Болкондаги қиз-жувонлар бир хил либос  кийган ва ҳаммаларирннг сочлари олинган эди. – Бир кунмас-бир кун мени излаб келишингни билардим...

  Мен ҳижолат тортдим, негадир хавотирим ошди ва қадамимни тезлаштирдим.

  Бош врач ўринбосари билан шикоят хати юзасидан гаплашаётганимда, жиккакроқ бир эркак келиб, менга сўз қотиб қолди.

  – Ака, одамлар бу ерни жиннихона дейишади. Бу – нотўғри. Биз руҳий касалмиз. Хотиним биринчи кечада ўзини осиб қўйди...

  Врач уни жеркиб, ҳайдаб юборди.

  Аслида, шикоят – шифохонадаги жуда ночор аҳвол ҳақида эди ва бу ҳақда газетада чиқиш қилгандим. Аммо йиллар ўтган бўлсада, балкондаги қиз билан жиккак эркак кўз ўнгимдан кетмайди.    Табиийки, қиз мунофиқлик қурбони бўлган; уни қайбирам бетамиз бола алдаган. Жиккакка келин бўлиб тушган қиз биринчи кечаёқ жиннига қўшиб қўйишганини фаҳмлаб, жонига қасд қилган. Бечора келинчакка маҳалла куй, қўшнилар мунофиқлик қилишган – бўлажак қуёвнинг руҳий касаллигини яширишган.  

                                      

                                         Ташналик

   Бундан қирқ  йиллар муқаддам Шофирконга Аму-Бухоро каналидан илк бор сув келганига гувоҳ бўлгандим. Канал соҳилларида тўпланганларнинг сон-саноғи йўқ эди. Боласини кўтариб олган аёллар, муйсафидлар, сипо кийинган амалдорлар...

   Зарафшон дарёсидан сув келмай қолганлиги боис, бу одамлар ташналикнинг ҳамма азобларини бошдан кечирган эдилар. Қўл ювмоқчи бўлишса, бирорта ниҳол ёки экин тубига боришарди. Бир томчи бўлса ҳам шу ниҳол ёки экин намдан баҳра топишидан умидвор бўлишарди. Ҳар қадамда сарғайган дарахтлар, қовжираган экинлар дилингизни хуфтон қиларди.

  Бир маҳал қийқириқлар бошланди. Янги каналда бўтана сув кўринди. Бобойлар қурбонлик учун етаклаб келган қўйларини канал соҳилларида сўйишни бошлашди. Ўсмирлар шодон ўзларини сувга отардилар. Катта ёшдаги эркаклар ҳазил-мутойиба билан бир- бирларини сувга итаришар, қувончларини яширишолмасди. Бир кампир  қаршимда тўхтаб, мени дуо қилакетди.

  – Илоҳим  умрларингдан барака топинглар, омборларинг донга тўлсин, худои таоло насибаларингни сувдай  сероб қилсин...

  Бу онахон каминани канал қурувчиларидан бири деб ўйлаган бўлса ажаб эмас.

   Мен  репортажни тайёрлаш учун қайтганимда ҳам бу ерда шоду- хуррамлик давом этарди.

   Халойиқнинг бундай беҳад сарафроз бўлганини қайтиб кўрмадим.

 

.Оқарму оқмасму Жилвон ариғи.

 Қуриди деҳқоннинг мошу тариғи,

 Жилдираб оқсада кўзим ёшидек

 У билан оқармас юзим сариғи.

 Садриддин Айний Бухородаги қурғоқчиликлар ҳақида шундай ёзганди. Ҳозир Самарқандда ҳам қурғоқчилик. Зарафшон дарёсидан бемалол кечиб ўтиш мумкин. Бизнинг Самарқанд туманимизда ҳозиргача ариқларга сув келгани йўқ. Томорқачилар, фермерлар аҳволига киши ачиниб кетади. Бу табиий офат бўлса керак.

  Бу борада сиз томонларда аҳвол нечук? Чорвоқ, Каттақўрғон, Пачкамар ва бошқаларда сув запаси қай  миқдорда. Дарёларда сув нормадан қанча паст. Бу ҳақда билишни истар эдик.

УЙДА КИМДИР КУТИБ ТУРСА БАС...

Бу мақола “Оила ва жамият” газетасининг 22.04.2004 сонида чоп этилган.

Бир вақтлар рус шоири Евгений Евтушенконинг икки қатор шеърини ўзбекчага ағдарган эдим:

Инсонга жуда кўп нарса керакмас,

Уйда уни кимдир кутиб турса бас…

Рўзғор деган табаррук қўрғоннинг қадр-қимматини бундан-да самимийроқ қилиб таърифлаш мушкул.

Оила ҳақида қалам тебратиб қолишимнинг боиси шундаки, сўнгги пайтларда айрим матбуот нашрларида унга шак келтириш, нописандлик қилиш ҳоллари кўзга чалинаяпти. Айниқса, баъзи бир эстрада хонандаларимиз Ғарб ёҳуд Европадаги ҳамкасбларига ноўрин ва ножоиз тақлид қилишга мойил бўлишаяпти.

КАЛВАК. СЎНГГИ БОБ

НОМА № 10

Умримда биринчи бор шундай кутилмаган, нохуш ҳолатга тушган

эдим. Миям фалажланиб, идрокимга итоат қилмай қўйганди, содир

бўлаётган воқеликнинг фаҳмига етмай қолгандим.

Ҳаво совуқ бўлишига қарамай, ташқарида, ички кийимимда,

тўнтариб қўйилган пақир устига ўтириб олганимнинг боисини билгим

келарди. Қизим – Сухайло фарёд чекиб, дилхун бўлиб йиғлар, мен эса

ўзимча уни уришардим: “Нимага бақирасан, тентак?” Ўғлим мени

бағрига босиб, дил тўла дард билан бақирганини ҳам тушимми,

ўнгимми эканлигини идрок этишга қувваи-ҳофизам ожизлик қиларди.

ЧОРРАҲАДАГИГИ БОЛАКАЙ

Чорраҳадаги болакай

Публицист ёзувчининг изтироб ва ўтинчлари

Сиёб бозоридан уйим томон қатнайдиган «Дамас»да унинг тўлишини кутиб ўтирган эдим. Шу пайт портфел елкалаган болакай салом бериб, кириб келди. Ҳайдовчи ундан тўнгу такаббурлик ила сўрадик:

– Пулинг борми?

У ҳам «бор» ишорасини қилиб, юз сўмликни кўрсатди.

– Кира ҳақи юз эллик сўм бўлади, – деди галварс ҳайдовчи. – Туш!

Бу ҳол дафъатан жаҳлимни чиқарди ва шофёр билан айтишиб қолдик. Шуниси аламли бўлдики, салондаги одамларнинг бирортаси тарафимни олмади. Қон босимим икки кундан кейингина ўз ҳолига тушди.

"МЕН ЖУРНАЛИСТМАН" КИТОБИДАН

МАУГЛИ

         Вилоят газетасида чоп этилган илк мақоламнинг тафсилоти ғалати бўлган: агрономия куллиётининг иккинчи курсида ўқирдим. Тупроқшу-нослик фанидан дарсга кирган аспирант кулнинг, ҳа, одий ростмона кул-нинг бебаҳо ўғитлигини, унинг таркибидаги калций моддаси ҳосил тугун-чаларини сақлаб қолишини айтди.  Мен учун бу янгилик эди: ундан бош-қаларни ҳам ҳабардор қилгим келди ва қўлимга қалам олдим. Иккаламиз-нинг фамилиямизни кўриб, аспирант қувонди, сўнг мақолага кафедра му-дирининг ҳам исм-шарифини тиркашни таклиф этди.

         Орадан ўн кунлар чамаси ўтар-ўтмас, мақола босилиб чиқди: унда сарлавҳа ҳам, рақамлар ҳам жойида эди-ю , менинг фамилиям кўринмас-ди - фақатгина доцент билан аспирантнинг имзоси қолганди.

ФАҚАТ ХЎРОЗ ҲАҚИДАМАС

Фақат хўроз ҳақидамас

Ўғлим Улуғбекнинг кундалигиданг

Ўзбек тили ва адабиёти фанидан конспект дафтаримни варақлаб, завқовар саҳифаларни топишингиз амри маҳол. Грамматиканинг чигал қоидалари, жўн диктантлар, турфа мавзулардаги баён ҳамда иншолар... Исҳоқхононинг анчайин талабчан муаллим эканлигини таъкидлаб ўтишим керак. Масалан, Артур бир амаллаб диктант қораласа, қувониб «беш» қўядию, мен нисбатан мураккаб мақолаларни таржима қилганимда ҳам бу баҳони кўзи қиймагандай бўлиб тураверади. Аммо бундан заррача ўкинмайман, баръакс ҳазил аралаш хасислигига шаъма қилиб, айтганини дафтарга тушириб келавераман.

– Агар, – деди бир куни очилиб, – бирорта парранда ёки жониворнинг ҳаётини кузатиб, дафтарга тушириб келсангиз, чўнтагимда олиб юрган ягона «беш»­ни сизга тақдим этардим.

ҲАЗОРАДА ЯЛЛАМАГАЧА

ҲАЗОРАДАН  – ЯЛЛАМАГАЧА 

Ўғлим - Улуғбекнинг кундалигидан

Оиламиз ҳаётида  жиддийгина ўзгариш юз берадиганга ўхшаб қолди. 1982 йилнинг кузида Тошкентга кўчадиган бўлдик.

Киндик қони тўкилган тупроқни ташлаб кетиш, боболар заминидан, уларнинг қабрларидан андак бўлса ҳам узоқлашиш жаъмики кўникмалардан воз кечиш осон эмас, албатта. Бувим, амаким, ёр-қариндошлар, қўни – қўшнилар, қишлоқдошлар бунга рози эмасдилар. Ойим эса дадамга зорланарди.

– Муалим, машшохийлар, дарахт бир жойда кўкаради, дейишган.

Дадамнинг жавоби тайёр эди. Ўша машшохийлар «Кун кўрмасанг, кўчиб кўр» ҳам дейишган.

Лухтак лақабли ёқимтой итимиз, заҳматкаш асалариларимиз, эндигина ҳосилга кирган гилос ва шотутларимиз... Эҳ-ҳе, озмунча эмасди қадрдон бисотларимиз. Аммо начора. Ноиложлик.

РОМАН УЧУН БОБ

                                                                                                       
                                                                                     Ҳикоя

                          

  Агар бизнинг орамизда яхши одамлар бўлсалар, булар бошлаб мактаб муаллимларидир. Агар бизда фойдали одамлар бўлса, булар ҳам муаллимлардир...

  Шараф сизга, муҳтарам ўқитувчилар! Мусулмонларда ғурурланмоқ учун бирор нарса бўлса, булар ҳам сизлар! Сизнинг фидойи меҳнатингиз қадрига етмаганимиз учун, сизни фақирликда, муҳтожликда қолдирганимиз учун бизларни, ўқитган болаларингизнинг оталарини кечирингиз!”

           Исмоилбек Гаспринский

                          *  *  *

“Илоҳо, у азиз ва фаол бандаларинг ҳурматиға бизга басират эт. Эшитар қулоқ, англар ақл бер...

Эй Оллоҳи азим-у шон! Бу магар сенинг ғазабингмидур? Афу эт, биз-инсонларни; ҳидоят эт! Ер юзинда сулҳ ва салоҳи умуми ато айла, инсонларға инсоният бер. Золимларни қаҳр эт, маҳв бўлсун зулм. Яшасун адолат ва ҳаққоният! Омин...”

      Маҳмудхўжа Беҳбудий

          

                           Ҳозирги китобхон анчайин инжиқ, нозиктаъб – у руҳиятга боғлиқ тафсилотларни, табиат тарҳлари чизилган саҳифаларни хушламайди; киноя ёки муаммолар моҳиятига етиш учун бош қотиришни эп кўравермайди. Лекин ҳақиқат ёки чўпчаклигини  фарқлаб бўлмайдиган воқеалар; охир-оқибат, гуёки, адолат зам-зама қиладиган, ўз ибораси билан айтганда: “қизиқ” олди-қочдилар бўлса, шунда ҳам аввал “чўқилаб кўриб”, дилига ўтиришса ўқийди, бўлмаса, телевизор тугмачаларини бирма-бир босиб (ахир, унинг ихтиёрида талай каналлар; бунга компьютер ҳам келиб қўшилди) юборади ва шўрлик ёзувчи не-не умидларда битган қораламалар қўли осилиб, ноумид  бўлиб қолаверади.

         Начора, ёзувчи ҳам бунга қасдма-қасд ўлароқ, ногаҳоний илмоқлар, янги-янги ноанъанавий шакллар, шунингдек, ғаройиб ўйдирмалар, юмор билан йўғрилган эртакнамо ечимлар ўйлаб топишга мажбур бўлади.
     ("Бояқиш муаллим ёки эртакдан сўнг" ҳикояси. "Жадид" романидан)

ОМАДСИЗЛИК

ОМАДСИЗЛИК

Жуғрофий, иқтисодий ва ҳатто, табиий нуқтаи назардан қаралганда ҳам, тақдир жағалвойликларга ўнг қўлини чўзган, дейиш мумкин бўлади. Юқори томон - тоғ, бир тегирмонча сув қишин-ёзин шарқираб ётади. (Баҳорда қутуриб, йўл, кўприкларни вайрон қилиши нохушроқ, албатта). Бу ёғи шаҳарга ҳам яқин. Қишлоқдан бирор чақирим пастдан эса икки  вилоятни бир-бирига боғлайдиган шоҳкўча ўтади.

Шуларни ҳисобга олиб, жағалвойликларни тоғ ҳам, шаҳар ҳам боқади, дейишга асосимиз бор. Шўролар даврида қишлоқ гоҳида ўрмон хўжалигига, гоҳида колхоз ҳисобига ўтиб турган бўлса ҳамки, тирикчилик тарзи қўшнилардан фарқ қилмаган ҳолда, ички бир қонуният асосида кечди. Бу йиллар давомида қишлоқ ёнбағирликдан, анча пастга тушди, уй ва ҳовлилар сатҳи кенгайди, томлар шиферланди, хуллас,  цивилизация деган «меҳмон» дарвозаларни таққиллатмай қолмади-ки, буларни санаб ўтириш ортиқчадир.

Қишлоқ аҳлини узоқ йиллар давомида тоғ боққан -  молларини ёнбағирларда ўтлатишган, қишлик озуқани ҳам тоғдан ўриб олишган. Фақат шу эмас: баҳорда ревоч, лола; ёз бўйи тоғрайҳон, бўзноч, бўйимодарон, маврак сингари доривор гиёҳлар йиғишган; кузда  писта, бех, тоғпиёз деганларидай…

Йилдан-йилга  бу неъматлар камайиб кетаётганлиги сабаб, ҳозир аксар ёшлар шаҳардаги корхоналарга, мардикор бозорига боришади; катта йўл бўйидаги ошхоналарда ишлашади; Қозоғистон, Россиядан нон топиб келаётганлар ҳам анчагина.

Дальше »

3. БЕҲБУДИЙ ЁЗАДИЛАР

                                            *  *  *

   1908 ЙИЛДА ТОШКЕНТГА  ИМПЕРАТОР  ТОПШИРИҒИ  БИЛАН КЕЛГАН  ГРАФ ПАЛЕНГА ТАҚДИМ ЭТИЛГАН

                                   ТАЛАБНОМАДАН

 Государский думага Туркистондан вакил олмоқ; 

   

Туркистон халқи ҳар ҳуқуқда русийлар ила баробар бўлмоқ;

   

 Русия ўрта ва олий мактаблариға Туркистон мусулмонларидан кирмоқ учун тадбир жорий қилмоқ ва анда дини ислом ва адабиёти маҳалия муаллимлари тайин қилмоқ; 

    

 Забт бўлган авқофларни (бойликларни) қайтармоқ; 

АСҚАД МУХТОР ЎГИТЛАРИ

                           

Асқад Мухтор ўгитлари (“Оила ва жамият 08.01.2002)

Бағоят маъруф устозим, таниқли адиб Асқад Мухтор «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасида бош муҳаррир бўлганларида, мен бўлимда ишлардим; кайфиятлари хуррам дамларда хоналарига кирардим ва у кишининг мумтоз суҳбатларидан баҳраманд бўлардим.

Дедим:

– Жаъми жумбоқлар ва истиқболлар эшигини бирма-бир очадиган калид недур?

Дедилар:

– Илм, ҳунар, заковат.

Дедим:

– Миллатни камолот сари етаклайдиган кишилар кимлар?

Дедилар:

– Билимли, ҳунарли, ақлли кишилар.

ТЕМУРИЙЛАР ЗАМОНИДАГИ ЗАБОН

                                ТЕМУРИЙЛАР  ЗАМОНИДАГИ  ЗАБОН
                                                  ЁКИ
                               ШИРИН ЁЛҒОНЛАР МАМЛАКАТИДА
 
    Амир Темур, ҳеч шубҳасиз, туркий қавмдан.
    Аммо темурийлар эпохасида расмий тил форсий бўлган.
   Амир Темурнинг узугига форс-тожик тилида “Рости- расти” деб битилган. Буни: “Тўғри бўлсанг, етасан муродга” деб таржима қилса ўринли бўлади, назаримда.
   Соҳибқироннинг фаранг қироли Карл олтинчига ёзган ва айни пайтда Самарқанддаги Улуғбек музейида сақланаётган ( уни Ислом Каримовга Франциянинг собиқ президенти туҳфа этганди) мактуби бугунги тожик адабий тилига яқин туради.

О Б И Й

   Ўғлим – Улуғбекнинг номидан ёзилган бу ҳикояга йигирма йил бўлди. Аниқ қаҳрамонлар ва воқеалар асосида ёзилган. Бу орада паррандачилик фабрикаси хусусийлаштирилди, Обийнинг қизлари Мексикага олиб кетаётганда,  бандаликни бажо келтирганини айтишди. Директор ва Опа оламдан ўтишди. Ўғлим ветаптека очди ва иши юришди. 

 

                ОБИЙ

"Ўғлим Улуғбекнинг кундалиги" туркумидан


Бу машъум уй ҳақида аввал ёзганман.
«Концлагер товуқлари» бобидаги мана бу мисраларни хотирласангиз кифоя.
«1975 йили вилоятнинг мафкура ишлари бўйича котиби ўз ўйнаши билан шу ердаги меҳмонхонага норасмий яъни хуфёна ташриф буюради. Албатта, туни билан кайфу сафо, ҳалиги ишлар... Эрталаб улар чиқаверишмагач, қоровул хавотирланиб, эшикни тақиллатади. Садо бўлмагач, раҳбарларга хабар етказади. Улар ҳам ошиқ-маъшуқларни уйғотолмагач, эшикнинг ошиқ-маъшуқини бузишади. Кириб қарашса, бахтиқаро ўйнашлар ваннада Одам Ато билан Момо Ҳаво кийгизиб юборган либосда бандаликни бажо келтириб қўйишибди»

         Давомини “Ўзбекча” ёки “Ҳикоялар” бўлимидан изланг.

            

ШИКОР

Табиат қўйнига кимдир милтиқ билан, кимдир фотоаппарат билан овга чиқади. Аммо қалам билан шикор қилиш ҳам мароқли экан. Турли вақтлар блокнотимга туширган «ўлжа»ларимни диққатингизга ҳавола қилмоқчиман.

Сиз ҳўкизлар, мушуклар, хўрозлар ва ҳатто чумолиларнинг ҳам бир-бири билан жиққамушт бўлиб уришганини кўп марта кўргансиз, албатта. Ҳа, уларнинг ҳам чегара низолари, озуқа ва зурриёт жанжаллари йўқ эмас. Начора, тириклик…

Лекин бирор ҳайвон, қуш ёки ҳашарот шу курашда ўз наслидан бўлган рақибини зинҳор ўлдирмайди. Ожизи маълум бўлиши ва чекиниши билан кураш ҳам, низолар ҳам, кеклар ҳам барҳам топади.

Табиат шундай гуманистик инстинкт бахш этган уларга!

***

Ота-боболаримиз азалдан ўз фарзандларини "бўталоғим", "қўзичоғим", "лочиним", арслоним… деб эркалашган. Жониворларни севсин, бераҳм, бешафқат бўлиб ўсмасин, деб шундай қилишган бўлса ажаб эмас.

АЙИҚ ЭРГАШТИРГАН АМАКИ

- Дарё ёқалаб юрамиз,- деди хўжайин.

 Айиқ одатдагидек, индамади. Сукут эса   аломати ризо эди.

Машиналар оқими бир зум  тин  олмайдиган шоҳкўча ёқалаб юраётган йўлларини ўзгартиришди: дарё соҳилига ўтиб олиб, юқорига ўрлашди. Бу - ноўнғай, машаққатли эди: қаршидан бот-бот ботқоқликлар, тўқайлар чиқар ва уларнинг  енгиб ёки четлаб ўтишга тўғри келарди. Соҳилда егуликлар топиларди - чаканда, ёввойи олча, олма…Гоҳида рўпараларидан деҳқон чайлалари чиқиб қолар, уларни нон, қовун ва бошқа егуликлар билан  сийлашарди. Айиқ эса турли  илдизпоялар, парранда тухумлари, жониворлар билан  нафсини қондирарди.

Хўжайиндан мудом нон ҳиди келиб турарди ( у белига нон боғлаб олганди). Сахий, хушфеъл эди хўжайин: бот-бот белбоғини ечиб, ўртага ёяр ва улар нонни сувга ботириб ейишарди.

САНАТОРИЯДА

Туркистон тизма тоғларига туташ Обигарм қишлоғидан бирор чақиримча баландликдаги  оромгоҳга баҳо берадиган бўлсак, унинг мўъжазлиги, оддий, ҳатто жўнлигини тан олишимиз керак бўлади. Бошқа шаҳар, юртлардаги дам олиш уйлари, курорт, санаторияларда бўлганлар бу ерга келиб, бурунларини жийиришлари ҳеч гап эмас.

Одам бўйичалик девор калладай-калладай келадиган тошлардан лойсиз, цементсиз тикланган ва омонатдай, ҳадемай қулаб тушадигандай таассурот қолдиради; дарвоза хивичдан ясалган, аниқроғи, унинг ички қисми саватдай қилиб тўқилган. Атрофи тут хивичидан доиралар, ўртада қаҳваранг новдадан (эҳтимол, гилос ёки олхўриникидир) юракнинг беўхшов шакли акс эттирилган.  Бу кимлар учундир қадимий ҳунармандчиликни ёдга солса, бошқа бировлар учун бориб турган одмилик ёки ночорлик бўлиб туюлиши табиий.                    

Хоналар ҳам пастак, тартибсиз. Ёзлик айвонларнинг томлари, деворлари бўйрадан.

"НОМАЪЛУМ ОДАМ ҲИКОЯСИ" Тўртинчи қисм

     − Валя, сен шу бола билан гаплашиб кўр,-  деди, -  маъқул бўлса олиб кетасан. У русчани яхши билади, ичмайди, чекмайди, ҳалол...

  Мен бу тарифнинг сабаблари   тўғрисида фикр юритаётганима,  аёл менга анча синчков кўз югуртириб чиқди  ва қўшни хонага таклиф қилди.  Стулларга жойлашиб олганимиздан кейин,  турфа саволлар  берабошлади.   Аниқроғи, қаерданлигим,   ўқиган, ишлаган жойларим,  қанақа оилада вояга етганим ва ҳакозо. Кейин муддаога ўтди.

  − Дадам − уруш ногирони. Шу кишига қарашадиган дастёр дараклаб юрибман.  Аветик Исаевич сени  тавсия этганди... 

НОМАЪЛУМ ОДАМ ҲИКОЯСИ

                                            

                                            Учинчи қисм           

Станцияда бир неча юк поездлари турар,  одамлар  уларга алланималарни ортишар ёки  туширишарди. Булар −  ўзимизнинг ўзбеклар эканлигини дарҳол фаҳмладим ва қувондим.

   Ишбоши қўнғиз мўйловли,  пакана,  жиккакроқ, аммо узиб-узиб гапирадиган,  сохту сумботидан андак бадфеъл ва бадгирлиги манаман деб турадиган   Аветик Исаевич деган пакана киши экан.

     Одатда, бундай тоифадаги паканалар ўз ишларига жуда пухта бўлишади, илк мулоқотдаёқ, суҳбатдоши ҳақида хулоса чиқаришади.

    У эшиги олдида    интиқ ўтирган ўзбек, тожик болаларга бот-бот иш йўқлигини такрорлашига қарамай, ҳеч ким жўнаб кетмас эди.