"НОМАЪЛУМ ОДАМ ҲИКОЯСИ" Тўртинчи қисм

     − Валя, сен шу бола билан гаплашиб кўр,-  деди, -  маъқул бўлса олиб кетасан. У русчани яхши билади, ичмайди, чекмайди, ҳалол...

  Мен бу тарифнинг сабаблари   тўғрисида фикр юритаётганима,  аёл менга анча синчков кўз югуртириб чиқди  ва қўшни хонага таклиф қилди.  Стулларга жойлашиб олганимиздан кейин,  турфа саволлар  берабошлади.   Аниқроғи, қаерданлигим,   ўқиган, ишлаган жойларим,  қанақа оилада вояга етганим ва ҳакозо. Кейин муддаога ўтди.

  − Дадам − уруш ногирони. Шу кишига қарашадиган дастёр дараклаб юрибман.  Аветик Исаевич сени  тавсия этганди... 

   Мен дарҳол жавоб бермадим.  Боиси: ёмғирдан қочиб, қорга тутилиш хавфидан хавотирда эдим.  Аёл давом этди:

    − Кексайиб, касалланиб қолган,  қўлтиқтаёқ билан оз-моз юрадилар.  Бир аёлни  ёллаган эдик, унга оғирлик қилди. Дадам  ўғил бола топишимни сўраябди.

   − Бўбди,- дедим,-  Сиз Аветикдан паспортимни олинг.

   Дарҳақиқат, паспортимни қўлга киритиш ҳаммасидан муҳим эди ва  қийналиб қолсам, истаган вақтда жуфтакни ростласа бўларди.

  Кейин дўстлар, ҳамкорлар билан  хайрлашиб чиқдим ва  аёлнинг машинасига  миндим.

   − Паспортимни олдингизми, - сўрадим йўлга тушгач, хавотирона.

   − Ҳа, олдим, ма − паспортинг ўзингда турсин,- деди аёл, саодат саробига айланган ҳужжатимни қўлимга тутқазар экан. Уни чўнтагимга солдим-у,  енгил тортдим. Энди аёл билан жилла ўзгача оҳангда гаплашабошладим. Жумладан, иш ҳақим қанча, шароитим қанақа бўлишини сўрадим.  Аёлнинг жавоблари мени қаноатлантирди. Энг муҳими, менга ишониб, паспортимни қўлимга бергани эди. Бу – унинг дилкаш феъл-атворидан дарак  берарди.

    Аёлнинг диққат-эътибори йўлда бўлгани сабаб, бошқа савол  бермади ва биз анчагина йўл юргач, кўп қаватли бино подъезди олдида тўхтадик.  Иккинчи қаватга кўтарилиб, хонага кирганимизда, энг аввало, қаршимизда каттагина сержун ва узунтумшуқ ит пайдо бўлди. Менинг кир ва жулдур либосларим унинг дилига ўтиришмади шекилли, ириллаб қўйди.

     Ўнг томондаги хонада  ранглари қонсиз, мушттеккина бўлиб қолган, қоқсуяк муйсафид ётарди. Илк бор дилимда нохуш ҳислар уйғонди, ўзимни камситилгандек сездим,  аммо унинг  нигоҳларида том маънодаги зиёлиларда  ҳувайдо бўладиган  нур дилимда зоҳирий  умидлар уйғотди. Чолга салом бердим.

   − Мен сенга ўзбекни олиб келдим, қарачи, тўғри келадими,-  деди аёл ва қўшиб қўйди. – Яхши оилада тарбия топган...

  Бемор чол менга енгилгина нигоҳ ташлади ва бош силкиб қўяқолди.

   Ота-бола   каминани Саша деб атайдиган бўлишди. Аёлнинг исму шарифи − Валентина  Сергеевна, чолники − Сергей  Митрафонович эканлигини билиб олдим.  Итнинг лақабини  колли  дейишди.

    Аёл  менга хонамни кўрсатгач,  ҳар хил либослар топиб  берди ва чўмилиб чиқишимни  буюрди. Ювиниб,  кийиниб чиқсам, овқат пишириб қўйган экан. Бу эътибордан  ўзимни  инсондай сезиб, кўзимга ёш келди. Кейин ётоғимдаги оппоқ чойшаблар  тўшалган  каравотга чўзилиб,  ухлаб қолибман. Бир маҳал уйғонсам, ташқарига қоронғулик тушганди. Биринчи кунданоқ боқибеғамликка йўл қўйганимдан ҳижолат чекиб, муйсафиднинг хонасига кирдим.

   − Сергей Митрофанович,  кечиринг,  ухлаб қолибман.

   − Зарари йўқ деди у, - вокзалда оғир меҳнат қилгансан. Чарчоқларинг чиқиб кетиши керак эди. У ерда ярамаслар сизларни эзиб ишлатишларини эшитганман.  Жамиятда Аветикка ўхшаган,   раҳм-шафқат нималигини билмайдиган сўхтаси совуқлар кўпайиб кетди. Эксплуатация дегани, аслида ана шу! 

   Мен ишни нимадан бошлашимни сўрадим.

     − Бугун дам ол. Валя кечки овқатимизни ҳам пишириб  қўйган эди. Столни тайёрла, мен ҳам бораман. Ўзи ҳам келиб қолар.

  Мен столни қўлдан келгунча безадим, кейин муйсафидни суяб турғиздим.

    − Энди ановини олиб бер,- деди қўлтиқ таёғи томон имлаб.

   Муйсафид унчалик қийналмай, стол атрофидан жой олди. Кейин қизи ҳам кириб келди ва уччаламиз андак эҳтиёткорлик билан гаплашиб, овқатландик.

    − Бу ерда телефон бор,- деди аёл,− истаган пайтингда уйингга сим қоқишинг мумкин. Бўш вақтинг меҳмонхонадаги телевизор  томоша қил, китобларни

ўқи.

  Гарчанд аёлнинг алоҳида уй-жойи, оиласи бўлса ҳамки, ўша тун  шу ерда қолди ва эрталабки нонуштадан кейингина жўнаб кетди. Кетиш олдидан эса менга ўзи ҳамда ҳамширанинг телефон номерини берди. Отаси оғирлашиб қолса, зудлик билан чақиришимни тайинлади.

   Аёлнинг отасига бўлган эҳтиром-у  эътиборига ҳавасим келди.

   − Сиз ташвиш тортманг,-  тинчлантирдим уни, -  отахонни ранжитиб қўймайман. Бизда ҳам кексаларни ҳурмат қилишади.

    Шунга қарамай, ҳар икки-уч соатда отасига сим қоқиб, ҳол-аҳвол суриштириб турди.

   Эртаси тушки овқатдан кейин сайрга чиқадиган бўлдик. Муйсафидни оҳиста аравачасига миндириб, ташқари чиқардим. Лифтга ҳам қийналмай кирдик. Пастга тушгач, аравачани чеккароққа қўйишни буюрди.

   − Саша, энди юқори чиқиб, колли билан қўлтиқ таёқларимни олиб кел,- буюрди у.

   Мен итнинг занжирини қўлдан қўймай,  зинадан олиб тушдим. Сергей Митрафонович унинг занжирини аравачасига боғлаб, қўлтиқтаёқларини ёнига жойлаштиргач,  хиёбон томон ҳайдашни буюрди. Мен саросималанмай, меҳр ва ихлос билан эндигина қиш уйқусидан турган каштан, акас, оқ қайин дарахтлари оралаб   йўлга тушдим.   Колли ҳам итоаткорона бизга эргашди.

   − Берлингача  мотоцикл ҳайдаб борганман,-   ўшанда оёғимни совуқ олган. Оғриқ анча кейин бошланди.

   Гарчанд бу гапларни қизи аввал айтган бўлса ҳамки, ҳидояткорона маъқуллаб турдим.   Аёл, жумладан, отаси кейин Россия тарихини тадқиқ  қилиш бўйича илмий иш қилганлиги,  профессор бўлганлигини ҳам айтганди. 

   − Энди коллини ечиб юбор, у ичини бўшатиб келади,− деди жанг таассуротларини ҳикоя қилаётган суҳбатдошим ногаҳонда ва қўшиб қўйди.

    − Бу - тоза  қонли шотланд коллиси. Куёвим ўша ёқдан олиб келганди.

   Мен қийналмай занжирни ечдим. Ит ғизиллаб пана жойга ўтиб кетди. У қайтиб келгунча отахон  гапирмай, нафас ютмай турди. Колли  қайтиб келгач, хотиржам бўлиб, ҳикоясини  узилиб қолган жойидан давом эттирди.

   − Бизнинг ўқчи дивизиямизда ўзбеклар, тожиклар, қозоқлар ҳам бор эди. Айрим тадқиқотчилар фашизмни Россия совуғи енгди, дейишади. Бу – нотўғри. Гитлер солдатлари бизникидай юпун эмас, қалин кийинган эди. Душманни бизнинг дўстлигимиз енгди. Халқлар дўстлиги, байналминалчилик сингари эзгу ғоялар энди одамларнинг қулоғига ўтиришмай қолди. Ҳар бир миллат ўз ботқоғи билан фахрланишга ўтиб олди.   Натижада  бугунги инжиқ ва жиззаки авлод  буюкмиллатчилик дардига мубтало бўлди.  Бунинг оқибати эса вабодан ҳам баттар бўлади. Просто кашмар.

   Муйсафид бу каломни бот-бот  такрорлашга одатланиб қолган эди. Лекинда,  умри давомида бир неча бор бешафқат ҳақиқатларга юзма-юз бўлган, аммо руҳини туширмаган, ҳар гал дадил туриб, олға интилган  музаффар ва ҳақиқатгўй  инсон эканлигига ишонч ҳосил қилабошлаган эдим унинг.

        Биз сайрдан анча кеч қайтдик.

   Кейин ҳар куни шу сценарий  (таъбир жоиз бўлса) такрорланиб турди. Тўғри, жузъий дигаргунликлар ҳам бўлиб турарди.  Бир куни сайрдан қайтсак, лифт ишламаётган экан.

   − Шу ерда бироз турайлик, ишлаб қолар,- деди муйсафид.

   Ярим соатча турганимиздан кейин,  у кишига мурожаат қилдим.

   − Сергей Митрофанович,  елкамга мининг,  сизни опичлаб олиб чиқаман.

   − Қўйсанчи,- унамади,- ҳадемай ишлаб қолар.

   Тағин бироз турганимиздан кейин ҳийла қўлладим.

   − Мен сизни кўтараоламанми, йўқми – шуни билмоқчиман, -  ўзи неча килосиз?

   Кейин жону ҳолига қўймай, опичиб олдим-у, ғизиллаб юқорига  йўл олдим. Охирги зиналарга келганда, чарчадим ва мени ваҳима босди. Кейин суянчиқни тутиб, чиқиб олдим ва отахонни бирайўла  элтиб каравотига ётқиздим.

   − Саша, кел ўғлим, пешонангдан бир ўпай,- деди кўзига  ёш олиб.

    Мен шу тариқа оиланинг ишончли аъзоси, муйсафиднинг содиқ  дастёрига айланиб қолдим. Энди менга батамом ишонган қизи ҳам  аҳён-аҳёнда келадиган, аммо  кунора менга ёки отасига телефон қилиб, ҳол-аҳвол сўраб турадиган  бўлди. Дўкондан егуликлар, дорихонадан таблеткалар  харид қилиш, овқат пишириш сингари талай  юмушларни бажаришга кўникиб қолгандим. У кишининг оёғи бот-бот қақшаб оғрир ва бундай пайтда қон босими ҳам ошиб кетарди.  Мен эса зудлик билан  танометр тасмасини у кишининг тирсагидан юқорироққа ўраб, босим даражасини ўлчардим ва агар у 160 дан ошган бўлса, ўша пайтларда жуда ҳам ноёб бўлган аdelfan  билан оғриқ қолдирувчи таблеткаларни  ичирардим. Бу ҳам иш бермаганда, таниш докторга телефон қилардим. У мен ҳамда бемор билан бақамти гаплашиб олгач,  укол қилиб кетарди.

   Бир куни сайрдан кейин муйсафид  бир талай орден, медалларини кўрсатди.

   − Мана  буниси биринчи даражали орден,- деди у  устки қисмига “1941− 1945” рақамлари ёзилиб, беш қиррали юлдуз устига “Отечественная война” деб битилган орденни қўлга олиб ўпар экан.  Кейин “Красная звезда”, “Победа” деб ёзилган орденларини кўрсатиб, уларни қайси йили, қаерда олганлигини гапирди.

  Қалин қор ёғиб, совуқлар бошлангач,  ташқарида камроқ сайр қиладиган бўлдик.

    − Саша, бери кел, ёнимга ўтир,- буюриб қоларди у гоҳида ва хотираларини ҳикоя қилишдан чарчамасди. – Буни кўр,- деди у бир куни,- менинг партбилетим, фронтда олганман! Мен учун муқаддас ёрлиқ.

   Кейин ана шу тафсилотларни бирма-бир гапирарди. Бу одамнинг  коммунизмга  бўлган эътиқоди заррача сусаймаганди,  ана шу хаёлий жамият тантанасига чинакамига ишонарди.

   − Россияни ҳароб қилишди, ярамаслар!  Иқтисодни ҳам, маънавиятни ҳам барбод қилишди  булар. Аветикка ўхшаган эксплуататорлар кўпайди. Инсон боласи қаршиларида  қалтираб туришини истайдиган,  маънавияти оқсоқ авлод юзага келди. Булар – капитализмнинг аччиқ мевалари. Просто, кашмар. Коммунизм ҳам  биздамас, моддий ва маънавий жиҳатдан тараққий этган мамлакатларда бошланади. Масалан, Франция, Германия,  Швеция, Швецария сингари юртларда. Жаъми мамлакатлар бирлашади, чегаралар,  армия, пул керак бўлмай қолади. Чунки инсоният маърифат ва адолат йўлидан тоймайди, у тағин  ғорларга қайтмайди! Бу кунларни мен кўролмайман, аммо сен кўрасан!

   Бир куни тарихий шахслар ҳақида гапираётган маҳали савол бердим.

   − Сиз жадидларни биласизми?

   Суҳбатдошим  Гаспринский ҳақида анчайин батафсил ҳикоя қилди,  аммо бобокалонимнинг номини тилга олмади. Мен бундан ранжимадим.

    Унинг суҳбатларига диққат,  эҳтиром билан қулоқ солишимдан сарафроз бўлиб кетарди  у гоҳида. Зеро, бундан тоифа, ҳолатдаги кишиларга тузукроқ тингловчи  нақадар зарурлигини тасаввур қилиш қийин эмас.  Бир куни   газетага ўралган пулни менга узатиб илтимос қилиб қолди.

   − Саша,  сизларда аҳвол ҳозир яхшимаслигини биламан. Аммо ҳали бой бўлиб кетасизлар. Шу пулни уйингга юбор.

   − Буни ололмайман. Қизингиз берган пул етарли,- дедим.

   Кейин ҳарчанд қилса ҳам олишга унамадим. Бундан олдинроқ ҳам шунга ўхшаш ҳолат такрорланганди.  Сергей амаки телефонда аллакимлар билан гаплашиб олгач:

   − Саша, сенга бироз пул бераман – борасолиб, магазиндан ўзингга  костюм-шим сотиб ол,- деб қолди ўшанда. − Кечқурун  меҳмондорчиликка борамиз.

   − Пул ўзимда бор,- унамадим.

   Роса илтимос қилавергач,  ярмини олиб,  костюм-шим харид қилиб келдим-у,   кийиб олдим.

  − Миша деган дўстим саксонга кирди,- деди шундан кейин.  − Урушда  бир ротада хизмат қилганмиз. Бошқалар ҳам келар...

    Кейин  кўчага чиқдик.  Мен аравачани тратуар бўйлаб ҳайдадим. Аввал гул дўконига бориб, бир даста гладиолус харид  қилдик ва қўшни кварталдаги уйга кирдик.

  Хонадон соҳиблари бизни кўриб, беҳад қувонишди . Стол атрофида орден ва медаллар тақиб олган муйсафидлар билан бирга ўсмирлар, аёллар ҳам бор эди. Бу одамларнинг менга ҳам эҳтиром кўрсатишлари дилимга илиқлиқ уйғотди.

   Батамом бошқача, яъни эмин,  устиворроқ маънавият ва тамаддун соҳиблари  даврасига тушиб қолгандек эдим.  Шу кунгача ўзим  мулоқотда бўлган  руслардан  бу даврадагиларнинг фарқи мана-ман деб турарди. Улар марҳум дўстларини хотирлаш,  ватан туйғусини қадрлаш билан бирга, бугунги ҳукумат,  жамиятдан норозиликларини яширмадилар. Шу билан бирга...  яхшигина ичишди ҳам.

   Аммо айримларининг кайфи ошиб, ҳукуматни, мусулмонларни, инчунин, ўз иборалари билан айтганда, “осиёлик дарбадарларни”  ҳақорат қилиши дилимга ўтиришмаганини ҳам айтиб ўтишим керак, албатта.

  Бу даврада эсга олинган хотиралардан айрим ёдимда михланиб қолганларини сўзлаб берсам, ортиқчалик қилмас.

   “ Берлинга яқин қишлоқда  катта бир саройга жойлашдик. Бир маҳал болалар сувсаб, девордаги кранни очишди. Фашиллаб ҳаво  чиқабошлади  денг, аммо сувдан дарак йўқ. Анча кутганимиздан кейин бир солдат тамаки чекмоқчи бўлганди,  лопиллаб ёниб кетди. Аланганинг тили эшикдан ҳам ташқарига чиқиб кетди. Саросималаниб қолдик,  ўзимизни эшик, деразаларга урдик. Кейин билсак, бу газ экан. Қаранг: ўша пайтлардаёқ немис ҳукумати  шаҳар-қишлоқларини газлаштириб қўйган экан. Ҳозир бизда Москвадан сал нари чиқинг, на газ бор ва на тоза сув. Падарига лаънат буларни:  газни ўз халқига бермай, Европага сотиб ётибди”.

   Бу – Сергей амакининг ҳикояси эди.

    Энди Миша амакининг  саргузаштларини  тингланг.

   “  Сталиннинг буйруғи бор эди:  “Мабодо ўқ тегса, орқага эмас,  олдингга қараб йиқил,  шунда ватанннг бир неча қаричини душмандан тортиб олган бўласан”,  дейилганди. Менга  Москва яқинида ўқ тегди. Нақ йигирма қадамгача югуриб бориб, кейин  йиқилдим. Госпиталдан чиққанимдан сўнг, Эронга жўнатишди. Бу ерда бутун бир дивизия мутлақо махфий ҳолатда запасда турган экан. Агар душман Москвани олса,  булар Туркманистонга кириши ва урушни давом эттириши мўлжалланган,  албатта.  Ғалабадан кейин ҳам икки йил турдик.  Пенсияга чиқиш пайтида эса, биз роса овора бўлганмиз:  Эрондаги хизматимиз бирорта ҳужжатда ҳам қайд этилмагани боис, стажимизни ҳисобга олишмади, занғарлар”.

   Геннадий  Дмитриевич деган меҳмоннинг ишқий саргузаштлари  эса анча давомли, локинда мароқли эди.

   “ Урушга жўнатишганда, уйланганимга  атиги олти ой бўлганди. Лариса билан мактабда бирга ўқигандик. У  асли туркийлардан бўлган княз Юсуповларнинг авлоди бўлиб, бағоят сулув эди, бир кўрган киши муқаррар тарзда  ошиқ бўлиб қоларди. Қош-кўзлари қорачадан келган бўлиб,  дудоқлари ва  яноқлари оппоқ эди. Бир тутамгина хипча белига қоматига ярашиқ тасма  боғлаб юрарди. Қизнинг феъл-атвори ҳам қадимий рус князларига хос эди: кескин гапирар, эркаклардай иш тутарди.

   Лариса ошиқлари  орасидан мени танлагани учун беҳад мамнун эдим, чунки уни ҳаммадан кўпроқ, мажнунона севардим.

    Ҳар гал ёзган мактубида менга содиқлиги, бир умр хиёнат қилмасликка қасам ичарди.  Йил ўтиб эса  хат келмай қолди. Ёзганларимга ҳам жавоб ололмас эдим.  Қисматнинг қалтис ўйинини қарангки,  Лариса  бир студентга  тегиб ва у билан Калугага жўнаб кетган экан. Ҳеч ишонмайман, денг. Чунки бир-биримизни ҳаддан ташқари севардик;  бутун борлиғи,  латофати, жозибаси билан   кўз ўнгимдан кетмасди.

   Фашистларни қувиб бориб,  аввал Полшада, кейин Германияда туриб қолдик ва қаердаки бирорта қиз- жувонни учратсам,  ундан Ларисадаги бетакрор  жозиба-ю, хислатларни излардим ва дилим ғуссага тўларди. Кейин  эса бора-бора ана шу беҳудуд муҳаббатим нафрат ва ғазабга айланаборди. Қайтиб борсам, бевафолиги учун ундан интиқом олишга аҳд қилдим, бунинг режаларини тузабошладим.

   Ғалабадан кейин,  қирқ саккизинчи  йилгача Германияда қолдиришди. Қайтиб келиб, бомбалардан вайрон бўлган уй-жойларни тикладим, ҳарбий комиссариатга ишга жойлашдим.

   Бир куни бошлиқдан Калугага  командировка қилишини сўрадим. У монелик қилмади. Бориб, адреслар бюросига мурожаат қилдим. Қарангки, шаҳарда Лариса Юсупова деганлари бир нечта экан. Барининг манзилини ёзиб олиб, уни дараклашга тушдим. Бу ишни бамисоли ўғри мушукдай, бағоят эҳтиёткорлик билан амалга оширишга тўғри келарди. Мўлжалланган манзилга боргач,  қўни-қўшнилардан Лариса деганларининг ёши, қиёфаларини суриштирардим.

    Баҳор ўтиб, ёз келганда уни топдим. Мен тахминлаган уйнинг пастидаги болалар майдончасида газета  ўқиб ўтирарди у. Юрагим гупиллаб урабошлади. Лариса деярли ўзгармаганди.  Белига зичлаб  қизил тасма тортилган, хушбичим, адлқомат,  оқбадан. Ўша лаҳзадаги ҳолатим ва  ички кечинмаларимни сўзлаб беришга тилим ожиз. Кейин ўзимни тутиб ва нималар дейишимни  чамалаб, ёнига бориб ўтирдим.  Табийки, у мени танимади,  эътибор ҳам бермади. “Лариса, дедим анча танаффусдан кейин, танимадинг-а?!”  У юзимга бироз қараб турди-ю, анграйиб, қолди ва  ўрнидан илкис  турди. Кейин саросимага тушиб, тағин ўтирди,  зум ўтмай тағин турди. Ўта  қаҳрга минган ёки ҳаяжонланган киши билан гаплашмай туриш зарурлигини билардим. Шунинг учун ўзимни бағоят лоқайд, бепарво тутишга ҳаракат қилдим. Шунга қарамай, у шоша-пиша жўнаб кетди.

   Мен энди унинг уйдан чиқмаслиги, чиққанда ҳам бу жойга келиб ўтиришдан қўрқишини  билардим.  Бу гал келиб, унинг уйи атрофида арвоҳдек изғиб юрганимда,  озиқ-овқат дўконида  учратиб қолдим. Қўлидаги  целлофон халтада харид  қилган егуликлари бор эди. “Лариса, бер мен ёрдам бераман”, дедим жуда хотиржам оҳангда. Худди етти ёт бегоналардек, озгина гаплашдик. Назаримда мутлақо бекорчи гапларни гапирдик. Сўнг шошилинч жўнаб кетди.

   Дилимда туғён урган фикрлар бот-бот дигаргун бўлиб турар, уларни эплолмай, бошқаролмай қолардим гоҳида. Менга бевафолик қилган ва бошқа бир эркакнинг қучоғида тўлғанадиган  бир  аёлнинг ортидан нега юрибман – мақсад-муддаом нима? Қасос олишми ёки васлига етишишми? Ахир, буларнинг бари батамом бекорчи ишлар-ку...

    Бу гал учрашганимизда, унда менга нисбатан, аллақандай мойиллик пайдо бўлганлигини сездим, ҳатто  телефон  номерини ҳам ёзиб берди. Эндиликда телефонда гаплашиш, истаган  пайтда чақириб олиш имкони юзага келганди. Эри архитекторлиги, унинг иши жуда кўплиги,   фарзандлари йўқлигини  аввалроқ айтган эди.

    Бу орада Ларисадан қасд олиш ёки унга уйланиш фикридан   воз кечиб, Калугага қайта бормадим ҳам. Аммо кунлардан бирида у менга телефон қилиб қолди ва  роса гилалади. Бу ҳам етмагандек, Москвага меҳмон бўлиб ҳам келди.  Гарчанд, кийим-бош харид қилгани келганини такрорласа ҳамки, мени кўриш истаги бу томонга етаклаганини фаҳмлаш қийин эмасди.

     Ларисанинг бевафолик  қилганини шу кунгача тилга олмаган, аниқроғи, юзига солишдан андиша қилиб келгандим, ўзи ҳам бу хусусда гапиришга номус қиларди чамамда.  Бу гал эса, меҳмонхонага жойлаштириб, у ердан чиқиб кетаётганимда, “Гена, тўхта!” деди ва кутилмаганда  кўксимга бош қўйиб йиғлайбошлади. “Гена, мени кечир, кечир! Мен билан қол, ёлғиз ташлаб кетма”, деб зорланарди нуқул.  Кейин эса қарийб бир ҳафта давомида эр-хотинлардай яшадик. У эрининг бевафолиги, лоқайдлигидан нолиди. Мен бу гапларни анча  бепарво туриб  эшитдим. Боиси: дилимдаги аввалги эҳтирос ва орзулар алангаси у билан бўлган  бир ҳафталик висолдан кейин, негадир  сусайган эди.

   Орадан  йил ўтмай, у эри билан ажралишди. Мен бу ҳолдан унчалик қувонмадим. Кейин Москвага – менинг олдимга келди.  Мен жуда иккиланиб,  у билан қандай муносабатда бўлишни билмай юрардим. Дилимда унга бўлган меҳр муҳаббат ҳам,  қасд олиш туйғуси ҳам сусайган эди.

   Хонамга бу гал кириб келганда,  ёқинқирамай ва даб-дурустдан:  “Лариса, дедим,  сен менга бевафолик  қилдинг, мен эса қасос олиш учун сени шу куйга солгандим. Сендан нафратланаман!  Энди жўна – тўрт томонинг қибла! Мен сени севмайман ҳам, уйланмайман ҳам!”

     Шу гапимдан кейин у тиз чўкиб йиғлайди, ёлвориб кечирим сўрайди деб ўйлагандим, аммо ундай бўлмади, бирдан  ташқарига отилди.  Мен бундай қўпол ва қалтис  гапирганимдан надомат тортиб, апил-тапил кийиндим-у ортидан югурдим.

    Қарасам, катта кўча бўйида одам гавжум,  саросар... Кимнидир машина уриб кетганини сезиб, ваҳимам тағин ошди. Бориб қарасам, жабрдийданинг устига оқ  чойшаб ёпиб, “тез ёрдам” машинасини кутишаётган экан. “Бу аёлга бир гап бўлган, милиционерга  уқдиришга ҳаракат қиларди юк машинасининг ҳайдовчиси. − Югуриб келди-ю, ўзини ғилдиракнинг тагига ташлади. “Тез ёрдам” машинасига ортишаётганда, белидаги қизил тасмага кўзим тушди ва барини тушунгандай бўлдим.

   Аёл оламдан ўтса, ўзи билан оламни олиб кетади, дейишади. Менинг бутун дунём, борлиғим ҳувиллаб қолган эди.

   Шифохонага етиб борганимда, у йўлда жон таслим қилганини айтишди. Кейин қишлоқдан қавмлари келиб, жасадини моргдан олиб кетишди.

   Кўмиш маросимига ҳам қатнашдим. Эри ҳам етиб келди. Бахтиқаро Ларисани тупроққа топширдик. Аммо бу ерда тўпланганларнинг бирортаси бу фожианинг асл сабабчиси мен эканлигимни хаёлига ҳам келтиролмасди.

   Қиз болани алдаб, номусига тегиш – ёш бола ёки кекса кишини ўлдиришдай оғир гуноҳ, деб ўқигандим. Хўш, аёлни  алдаш-чи?  Бу ҳам ҳазилакам гуноҳ эмасдир?! Гуноҳ эса бир умр пистирмада туриб, нақ юрагингни мўлжалга оладиган овчига айланаркан.

 Кейин мен умуман  уйланмадим...”      

  

     Бу ишқий саргузаштни ҳаммамиз  берилиб тинглагандик, даврадаги ёшлар талай саволлар ҳам беришганди. Меҳмондорчиликдан кеч ва сархуш бўлиб қайтгандик.

    Шу тариқа икки йил юрдим.

     Россиянинг жонга тегадиган давомли қиши тугаб, баҳорнинг илиқ шабадалари эсадиган  кунлар бошланганди ўшанда. Хиёбондаги кўкатлар найзабарг бўлиши билан биз тағин сайрга чиқабошлагандик. 

     Ўша куни уни кўргани қизи, куёви билан келишган эди. Муйсафиднинг қон босими бирдан ошиб кетди ва ҳарчанд уринишларга қарамай пасаймади.  Бир неча соатдан кейин эса,  миясига қон қуйилиб,   қизининг  қўлида жон берди.

   Шундан кейин Самарқандга қайтишга қарор қилдим. Марҳумни сўнгги йўлга узатдиг-у, қароримни унинг қизига айтдим.  Бу хушфеъл аёл  Москвада  қолсам, тузукроқ  иш топишга кўмаклашишини ҳам айтди. Аммо юрт ва қавмлар, айниқса отам, онам соғинчи устун келди.   Безовта бир илҳақлик билан Ватанга қайтдим!