Адабиётда нуфуз билан эмас, истеъдод билан яшаганлар, ўзлигини
топганлар ва ўзлигинг билан бўлганлар, бахтиёрдирлар! Ҳаммага ўхшаб
яшайдиган бўлсанг, яшашнинг нима кераги бор.
* * *
Маърифат яловбардорларидан кўра дин арбобларини кўпроқ тарғиб-у ташвиқ қиладиган санъат ва адабиёт ўз йўлини йўқотган карвонга ўхшаб қолади!
* * *
Гапирадиганлар кўпайиб, тингловчилар камайган ёхуд ёзадиганлар кўпайиб, ўқийдиганлар камайган муҳит ислоҳотга, аниқроғи, табобатга муҳтождир!
* * *
Шуни унутмаслик керакки, бугун ўзини минбарга ёки адабиётга ураётган ва гоҳида соддадил саҳройиларнигина ийдириб юборадиганларнинг асл муддаолари мукофот олишдан ўзга нарса эмас!
* * *
Ҳар қандай дин ва мафкура фуқарони шукроналикка даъват этади. Инсон эса бир лаҳзалик шукур қилади, аммо Нитше айтганидек: “мамнунвой банда”га айланиб қолмайди. Ўзига анчайин тинч, фаровон оила аъзолари билан гаплашиб кўринг, улар алланималардан қониқишмаганини яширишмайди; иқтисоди бой, демократик мамлакатларда ҳам одамлар ўз норозиликларини намоён қилиб кўчага чиқадилар. Бу – табиий ҳол. Чунки, инсоннинг талаб, эҳтиёжи ҳар қандай тараққиётдан олдинлаб кетади.
* * *
Миллат бир умр даҳога интиқ ва интизор бўлиб яшайди. Боиси: даҳонинг жавоби ҳар қандай саволдан олдин туради, халқ унинг сиймосида асрий орзу умидларини рўёбга чиқарадиган некбахт нажоткорни, афсонавий Рустами достонни ёки Бахт қушини кўради. Аммо яратганнинг инояти билан шундай ашраф сиймо ташриф буюрганда, раият ҳам, ҳукумат ҳам уни тушунмай, зиддият ва зуғумлар юзага келади. Оқибатда даҳонинг ҳаёти ҳам дўзахга айланади
Худди шу ўринда ўйлаб қолади киши. Нега ижод аҳли ҳамма қатори шукур қилиб яшайвермайди, андак ноҳақлик, адолатсизликка қарши исён кўтаради.
Бу ўринда Беҳбудийнинг “Хуршид” газетасининг 1906 йил 6−сонида болшевиклар партияси ҳақида ҳеч чўчимай: “Бу тоифага қўшулмоқ биз мусулмонлар учун ниҳоятда зарарликдур”, деб ёзганини ёдга олишнинг ўзи кифоя.
Мансури Ҳаллож, Насимий, Кооперник, Пушкин, Аҳмад Дониш, Машраб, Абдулла Қаҳҳор... Улар озчилик эмас! Шукурки, шундай! Ҳақиқий адабиёт асрлар оша мухолиф сифатида зулм ва истибдодга қарши курашиб келди; инсон эркинлиги, озодлигининг яловбардори бўлди.
Аслида, ҳар қандай жамиятни ҳаракатга келтирувчи локомотив ана шундай йўлчи юлдузлардир!
* * *
Ўрхан Памукнинг “Қора китоб” романида кекса журналист шогирдига шундай тавсиялар беради.
“Ёзаётганингни самимийлигига аввал ўзинг ишон”
“Ўз шахсий мақол, матал, афоризмларингни ярат”
“Ҳақиқий эътиқодинг бўлмаса ҳам ўқувчига буни сезиб қолмаслиги керак”
“Устунликка эришишга ишонганингдагина баҳсга кириш.”
“ Ҳар бир чиқишинг Шаҳризода эртакларидай бетакрор бўлсин.”
“Ўқувчининг хатини жавобсиз қолдирма, агар у ёзмаса ўзинг мактуб йўлла ва кейин жавоб қайтар.”
“Аллақандай муҳим сирдан воқиф одамдай тут ўзингни.”
“ Шундай кишилар билан танишгинки, оламдан ўтганларидан кейин ҳам улар ҳақида қалам тебратиш мумкин бўлсин.”
“Озроқ, аммо қониқиш билан ўқи”
* * *
* * *
Маърифат яловбардорларидан кўра дин арбобларини кўпроқ тарғиб-у ташвиқ қиладиган санъат ва адабиёт ўз йўлини йўқотган карвонга ўхшаб қолади!
* * *
Гапирадиганлар кўпайиб, тингловчилар камайган ёхуд ёзадиганлар кўпайиб, ўқийдиганлар камайган муҳит ислоҳотга, аниқроғи, табобатга муҳтождир!
* * *
Шуни унутмаслик керакки, бугун ўзини минбарга ёки адабиётга ураётган ва гоҳида соддадил саҳройиларнигина ийдириб юборадиганларнинг асл муддаолари мукофот олишдан ўзга нарса эмас!
* * *
Ҳар қандай дин ва мафкура фуқарони шукроналикка даъват этади. Инсон эса бир лаҳзалик шукур қилади, аммо Нитше айтганидек: “мамнунвой банда”га айланиб қолмайди. Ўзига анчайин тинч, фаровон оила аъзолари билан гаплашиб кўринг, улар алланималардан қониқишмаганини яширишмайди; иқтисоди бой, демократик мамлакатларда ҳам одамлар ўз норозиликларини намоён қилиб кўчага чиқадилар. Бу – табиий ҳол. Чунки, инсоннинг талаб, эҳтиёжи ҳар қандай тараққиётдан олдинлаб кетади.
* * *
Миллат бир умр даҳога интиқ ва интизор бўлиб яшайди. Боиси: даҳонинг жавоби ҳар қандай саволдан олдин туради, халқ унинг сиймосида асрий орзу умидларини рўёбга чиқарадиган некбахт нажоткорни, афсонавий Рустами достонни ёки Бахт қушини кўради. Аммо яратганнинг инояти билан шундай ашраф сиймо ташриф буюрганда, раият ҳам, ҳукумат ҳам уни тушунмай, зиддият ва зуғумлар юзага келади. Оқибатда даҳонинг ҳаёти ҳам дўзахга айланади
Худди шу ўринда ўйлаб қолади киши. Нега ижод аҳли ҳамма қатори шукур қилиб яшайвермайди, андак ноҳақлик, адолатсизликка қарши исён кўтаради.
Бу ўринда Беҳбудийнинг “Хуршид” газетасининг 1906 йил 6−сонида болшевиклар партияси ҳақида ҳеч чўчимай: “Бу тоифага қўшулмоқ биз мусулмонлар учун ниҳоятда зарарликдур”, деб ёзганини ёдга олишнинг ўзи кифоя.
Мансури Ҳаллож, Насимий, Кооперник, Пушкин, Аҳмад Дониш, Машраб, Абдулла Қаҳҳор... Улар озчилик эмас! Шукурки, шундай! Ҳақиқий адабиёт асрлар оша мухолиф сифатида зулм ва истибдодга қарши курашиб келди; инсон эркинлиги, озодлигининг яловбардори бўлди.
Аслида, ҳар қандай жамиятни ҳаракатга келтирувчи локомотив ана шундай йўлчи юлдузлардир!
* * *
Ўрхан Памукнинг “Қора китоб” романида кекса журналист шогирдига шундай тавсиялар беради.
“Ёзаётганингни самимийлигига аввал ўзинг ишон”
“Ўз шахсий мақол, матал, афоризмларингни ярат”
“Ҳақиқий эътиқодинг бўлмаса ҳам ўқувчига буни сезиб қолмаслиги керак”
“Устунликка эришишга ишонганингдагина баҳсга кириш.”
“ Ҳар бир чиқишинг Шаҳризода эртакларидай бетакрор бўлсин.”
“Ўқувчининг хатини жавобсиз қолдирма, агар у ёзмаса ўзинг мактуб йўлла ва кейин жавоб қайтар.”
“Аллақандай муҳим сирдан воқиф одамдай тут ўзингни.”
“ Шундай кишилар билан танишгинки, оламдан ўтганларидан кейин ҳам улар ҳақида қалам тебратиш мумкин бўлсин.”
“Озроқ, аммо қониқиш билан ўқи”
* * *
Комментариев нет:
Отправить комментарий